|
Husayn Boyqaro Navoiyni uning qarshiligiga qaramay,
muhrdorlik lavozimiga tayinlaydi. Ko‘ngli ijodga moyil shoir
shohning taklifiga ko‘nishga majbur bo‘ladi. el-ulus ishlari
bilan band bo‘lishiga qaramay, ijod ahliga homiylik qilish,
ularga imkoniyat yaratishga e’tibor qaratadi.
Muhammad Sayid saroy pahlavonlarining eng zo‘ri va mohi-
ri edi. U kеng yag‘rinli, quloch ko‘krakli, butun dov jussasidan quv-
vat barq urardi. Husayn Boyqaro unga “Pahlavoni olam” degan
laqab bergan. Hech bir Xuroson pahlavoni, chet ellardan pahlavonlik
dag‘dag‘asi bilan kelib turadigan zo‘rlardan birontasi hali uning yon-
boshini yerga tegizgan emas. Lekin Navoiyning qalin do‘stlaridan
bo‘lgan bu shaxsning fazilati bundagina emasdi. Muhammad Sayid
ayni zamonda turli ilmlar sohasida uncha-muncha olimlarga so‘z
bermasdi. Musiqiyni chiroyli chalar, yangi kuylar to‘qirdi. Goho-goho
u ning qudratli qo‘llari qalam ushlab, chiroyli g‘azallar, ruboiylar yara-
tardi. Pahlavonning bu xislatlarini uzoqda eshitganlar ishonmas, lekin
yaqindan tanuvchilar uning qobiliyatlarini ehtirom qilardilar.
1
Tarabxona – bazm qilinadigan joy.
170
Pahlavon qalin lablari bilan so‘zni asta o‘lchab kesib, gushtgirlik
1
ilmi haqida qiziq ma’lumotlar berdi. Hozir o‘zining o‘n sakkiz yashar
jiyanini vaqtincha madrasadan olib, ilk bahorda chetdan ke lishi kutil-
gan mashhur pahlavonlar bilan kurashga solmoq uchun uni tayyor-
layotgani, qanday usullar qo‘llayotgani to‘g‘risida gapirdi. Keyin so‘z
shе’r, musiqiy, darveshlik falsafasi va hokazoga o‘tdi.
Xo‘ja Afzal kirib, Navoiyni podshohning yangi qarori bilan tab-
rikladi. Pahlavon va boshqalar Navoiyning amir bo‘lgani haqidagi
xabarni katta quvonch bilan qarshiladilar. Bu gapning darrov tarqal-
ganiga Navoiy taajjubla nib qoldi. Pahlavon dag‘al, baquvvat soqolli
kеng yuzidagi samimiy tabassum va hayajon bilan dеdi:
— Bu — ko‘hna Xuroson tarixining oltin sahifasidir!
— El baxtining tug‘ilgan kuni, — dеdi Xo‘ja Afzal.
Har kim o‘z quvonch ham orzularini bildirib turarkan, Majididdin,
Nizomulmulk, Amir Mo‘g‘ul va bir ko‘p beklar va a’yonlar kirish-
di. Ular shoir bilan, go‘yo hech nimadan xabarsiz kabi ko‘rishdilar.
Lekin ko‘zlarining ma’nosi, tashvishli yuzlari bo‘shashgan harakat-
lari voqeadan ularning ogoh ekaniga guvohlik berardi. Parvonachi
Majididdin hozir, hamma vaqtdagidan ko‘ra, ortiqroq kekkayishga ti-
rishardi. Qimorboz Amir Mo‘g‘ul parvonachiga qarab, mast ko‘zlari-
ni ma’nodor qisib qo‘ydi. Majididdin ham unga imo bilan javob ber-
di. Har vaqt yasanib-tusanib, tovusday tovlanib yuradigan, sersavlat,
ayyor Nizomulmulkkina o‘zini Navoiyga sirdosh ko‘rsatishga tirishdi,
unga yaqin kelib, shivirlab tabrikladi.
Shoir kinoya bilan kuldi-da, hammaga eshittirib, dеdi:
“Fikrimcha, rutbalarning, mansablarning past-ba landi yo‘q. El xizma-
tida hamma rutbalar sharaflidir. Yurt uchun hatto navkarlikni ham if-
tixor bilan bo‘ynimga olar edim!” Nizomulmulkning ko‘zlari atrofga
ayyorcha jovdiradi. Yirik yoqut ko‘zli uzuklar taqqan barmoqlari bilan
ko‘rkam soqolini silab, boshini vazmin chayqadi:
— Albatta, shunday bo‘lmog‘i kerak!
Ko‘p o‘tmasdan, mulozimlar kelib,
chog‘ir bazmiga taklif etdilar.
Hamma “gurr” etib qo‘zg‘aldi.
1
Gushtgirlik – kurash.
171
III
Uchinchi kun Navoiyning uyida katta tantana bo‘ldi. To‘rdagi
katta oq uyda odam ko‘p, xizmatkorlar o‘z yumushlarini iftixor bilan
bajaradilar. Uy sohibi — shoir, o‘z odaticha, bir nafas qo‘nmaydi.
Keluvchilarni ochiq yuz bilan kutib oladi. Dam sekingina oshxonaga
kirib, oshpazlar ishini ko‘zdan kechirib chiqadi, uni-buni o‘rgatadi, es-
latadi. Dam hujralarga bosh suqib, tayyorlanayotgan halvo va har nav
shirinliklarni surishtiradi; yaxshiroq va mo‘lroq tayyorlashni uqtiradi.
O‘z uyida xalq to‘plangan vaqtlarda u aksari shunday kuyunchaklik
ko‘rsatar, qo‘ldan kelgancha mehmondo‘stlik qilishga, iltifoti, muoma-
lasi bilan har kimning ko‘nglini ko‘tarishga tirishar edi.
Yasog‘liq katta oq uyda beklar, yuqori mansabdorlar, dongdor
shoirlar, Hirot, Iroq, Ozarbayjon olimlari o‘tirishar edi. Odam ko‘p
bo‘lganidan suhbat umumiy mavzuga ko‘chmagan; har kim o‘z atro-
fidagi odamlar bilan dilkashlik qilar edi. To‘rda bosh bek Muzaffar
barlos bilan Muhammad Burunduq barlos va Jahongir barlos jang
ham ov haqida so‘zlashardi. Navoiyning yordami bilan moddiy ah-
voli yaxshilanib, endi ilm dunyosiga ancha tanilgan Sultonmurod bir
Iroq olimi bilan arab tilida sekin suhbatlashardi. Dovdirab qolgan,
kichkina keksa munajjim bilan dov gavdali Muhammad Sayid pahla-
von juda inoq gaplashardi. Podshohning bu qari munajjimi baxt va
falokat, yaxshilik va yomonlik, omad va omadsizlik — hammasining
vaqt-soatini yulduzlarnnig sirli va tekin maslahati bilan, mashaqqat
chekmasdan, tez tayinlab, belgilab berardi. Ulug‘bek o‘z tekshirishlari
bilan, Navoiyning ta’biricha, osmonni pastga tushirgan, ya’ni sayyora-
larning harakat qonunlarini insonlarga tanitgan bo‘lsa, bu chol os-
monning cheksiz uzoqligiga yana benihoyat uzoqlik qo‘shib, uni qalin
sir pardasiga chulg‘agan edi. Kambag‘al bo‘z ishtonini qay soatda bi-
chishi, qay soatda kiyishi kerak? Podshoh oltin taxtga qay kun, qay
soatda o‘tirishi kerak, sevikli qizga qay soatda muhabbatnoma yoz-
moq kerak? Dushmanni o‘ldirmoq uchun qay soatda zahar tayyor-
lamoq kerak? Chol bularning hammasiga yulduzlarning javobini olib
beradi. Saroyda katta tantanali ishlar eskidan buyon munajjimlar-
ning ko‘rsatgan vaqtida bajarilishi bir an’ana bo‘lib qolganidan, bu kun
172
Navoiyning amir sifatida muhr bosish kun va soatini ham u tayinlagan
edi.
— Bizning ilmimizda tangrining har kuni uchun bir yulduz pod-
shoh, bir yuluz vazir bo‘lur, — dеdi ko‘rsatkich barmog‘i bilan ta’kid-
lab munajjim. — Bukun koinotda Shams — podshoh, Qamar vazirdir.
Asli mohiyatiga diqqat etingiz, barcha shuhratli ishlarning kuni ush-
budir. Alisher Navoiy janoblarining muhr bosmoqlik soatiga Zuhroni
tayin qildim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
