Qоzоqbоy yO‘ldоshеv, vаlijоn qоdirоv, jаlоlbеk yO‘ldоshbеkоv

O‘ZIM HAQIMDA

Bizning oilamizda hech kim san’at yoki adabiyot bilan shug‘ul-lanmagan. Ota-onam oddiy xizmatchi bo‘lishgan. Men o‘qigan qish-loq mak abida qiziq bir qoida bor edi: chet tili o‘qituvchisi yo‘q bo‘lsa, o‘ niga ashula darsi o‘tilardi, fizika muallimi kelmay qolsa ham, ko‘pin-

c a s u tarzda “o‘qitilardi”.

Bilmadim, yo o‘qituvchilar yetishmasmidi, yo ashula muallimimiz shunaqa zo‘rmidi... Endi eslasam, ashula darsini “Yallama yorim”dan

17–Adabiyot, 9- sinf.

257

boshqasini bilmaydigan bir amaki o‘tar ekan. Xullas, o‘n yil ashu-la aytdik. Endi bu ovoz bilan qayerga borish kerak? Artistlikka-da! Shunday qilib, Toshkent Teatr va rassomlik san’ati oliygohining tala-basi bo‘lib qoldim.

San’at olamiga kirib kelishimning tag‘in bir yashirin, o‘ imdan boshqa hech kim bilmaydigan sababi bor. Doim ichimda gaplarim

ko‘p-u, lekin uni eshitadigan odamlarning kamligi meni qiynab kelar^-_{http://eduportal}di.O‘y-xayolimdafaqatbirnarsacharxurardi—qaysikasbni tanla-sam, meni ko‘proq odam eshitadi? Televideniya va r dio suxandon-

lariga havasim kelardi. Ularni million-million od m eshit di. Men-chi? Uydagilar, to‘rt-beshta jo‘ralar-u, qo‘ni-qo‘shnil . Mend y odamga bu kamlik qiladi, albatta.

Talabalik yillarimda suxand nlik qilm qchi ham bo‘ldim. Olishmadi. Radioga ovozim to‘g‘ri kelmadi. Oliygohni bitirib, Muqimiy nomidagi teatrda aktyor bo‘lib ishlay b shladim. Avvaliga shuncha tomoshabin gaplarimni eshitay tganidan mast bo‘lib yuraverdim. O‘n yillar ishlaganimdan keyin birdaniga aqlim kirib qoldi. Bilsam, aktyorlar ham o‘zining emas, birov yozib bergan gaplarni gapirar-kan. Hafsalam pir bo‘lib ket i va o‘zim ularga gap yoza boshladim. Bu hunar bilan shug‘ llana iganlarni “dramaturg” deyishar ekan. Dramaturg bo‘lsa, ramaturg- a! Ana shu tariqa adabiyotning sirli va mashaqqatli olamiga kirib kel im.

Oliygohga k lib, domlalarimiz men ism-sharifini ham bilmay-digan odamlarning nomlarini alohida bir hurmat bilan tilga olishayot-ganini sezib qoldim. Qarang, biz qishloqda ketmon ko‘tarib yuraver-gan ekanmiz-u, bu yoqda Esxil, Seneka, Sofokl, Aristofan degan al-lomalar bor ekan. Zamondan orqada qolib ketibmiz deb, shularning asarlarini mutolaa qilishga tushdim. Qadimgi yunon dramaturgiyasi-dan ortib, dunyo, Ovrupo, o‘ris dramaturgiyasigacha varaqlab chiqil-di. Shu darajada jiddiy kirishilibdiki, bu yoqda milliy adabiyot degan n rsalar ham bor ekanligi xayoldan sal faromush bo‘pti. Shuning sa-babi o‘laroq, ilk asarlarimda voqealar, munosabatlar, vaziyatlar bir

‘stimning ta’biri bilan aytganda, “o‘risbashararoq” bo‘lib qolgan edi. To “osmondan yana yerga qaytib tushgunimcha” juda ko‘p ter to‘kish-ga to‘g‘ri keldi.

258

Har bir yozuvchining qandaydir o‘zigagina xos jihati bo‘ladi. Kimdir sujet topishga usta, kimdir noyob xarakterlar yaratishga mo-hir, boshqalari asar voqealarini zargarona terishda tengi yo‘q. Mening eng yaxshi ko‘rgan qurolim — yumor. Asar qanday janrda yozilma-sin, voqealar qanchalik jiddiy, qahramonlarimning taqdiri qay dara-jada fojiali bo‘lmasin, yumor, hazil-mutoyiba, askiya unsurlari, so‘z

o‘yinlaridan unumliroq foydalanishga harakat qilaman. Bu birinchidan, _{http://eduportal}asarnio‘qishliqiladi,tomoshaviyliginioshiradi,ikkinchidan,boshqa nuqsonlarni “yopib” ketadi. Masalan, “Temir xotin” s rimda yti adi-

gan “gap” jiddiy, lekin vaziyat, qahramonlarning so‘zi ku gi i yoki ak-sincha bo‘lishi mumkin.

Ko‘pincha, u yoki bu asarning qanday yozilg ni h qida so‘ra-shadi. Kimdir aytgan ekan, avval toza qog‘oz olasiz, so‘ng chapdan ‘ngga qarab yozib ketaverasiz, deb. “Temir x tin” ham shunday yo-

zilgan. Jumladan, siz quyida o‘qiydigan parcha ham...