Qоzоqbоy yO‘ldоshеv, vаlijоn qоdirоv, jаlоlbеk yO‘ldоshbеkоv

Savol va topshiriqlar:
1.	She’rda: “Dorilomon kunlar” deganda sh		i	nimani ko‘zda tut-
	gan deb o‘ylaysiz?
2.	“Olcha gulin ko‘zlaringga surtasan beh		l: “Bu kunlarga yet-
	ganlar bor, yetmaganlar b r” satrlarida		nalarimizga xos qan-
	day odat aks ettirilganini ayting.
3.	Onaning lablari “...so‘lg‘in-so‘lg‘in” ekani sababini izohlang.
4.	Onaga nisbatan farzan lik m habbati qaysi satrlarda yorqin
	ko‘zga tashlana i?
5.	“Dorilomon kunlarga qayt, ona, yumib ko‘z, O‘ksik dilda bosh-
	lanmasin sang qiyomat” satrlarini izohlang. “Yumib ko‘z” birik-
	masi chaqiriqmi yoki holat ifodasimi? “O‘ksik dil”da boshlanishi
	mumkin bo‘lgan “qiyomat”ning sabablari haqida mulohaza qiling.
6.	“Bu tabiat suyumlidir ham ko‘zlari ko‘r, Goh sharobdan, goh
	og‘udan qilar bizni mast...” satrlari mazmunini sharhlang.
7.	“Qorli kunlar bilan ketsin dilingdagi g‘ash” satri zamiridagi
	ma’noni ilg‘ab olishga urining. “Qorli kun” deyilganda nima
	nazarda tutilyapti deb o‘ylaysiz?
8.	She’rdagi: “Qizg‘ish lolarang qoplaydir bu kun dunyoni” satri
	orqali ifodalanayotgan holat, vaziyat va mazmunni anglashga
	intiling.
9.	“Yashamoq bir tansiq taom, unga ursang qo‘l, Borgan sari
	ochiladur ishtahang saning” satrlari mazmunini izohlang. Lirik
	qahramon onasida shu holatni sezayotirmi?

242

10.

11.

12.
“O‘g‘lonlaring meva qadar bir shirinlikdir” satrining mazmuni va badiiy ifoda tarzini sharhlang.

“Onaginam! O‘zing tortma davralardan el chorlaganda” misrasi orqali shoiraning qanday istagi ifoda etilayotir? She’rni yod oling.

BEGIM, SIZNI TABIAT…
_{http://eduportal}Begim,siznitabiatrasoqilibyaratgan,

Kimlarnidir o‘ychan-u, sizni kulib yaratg n.

Nogahon berib qo‘yib bu husnni, kamolni

O‘zi ham rashk, hasadga to‘lib-to‘lib ya g n.

Qiya tushgan nigohni armonga y ‘ymagaysiz,

Qiz qalbiga sevmoqni osonga y ‘ymagaysiz.

Qiynamangiz, o‘zi o‘rtanguchi bir bag‘ir,

Bu bag‘irni kenglikda osmonga y ‘ymagaysiz.

Siz xuddiki Farhodsiz, Shirin qaydadir, begim,

Orzularim dilda-y , nolam naydadir, begim.

Siz desam, bar tqazmay sochilgan o‘ylarimday,

Bu tong qaro sochlarim mayda-maydadir, begim.

Sizni m n o‘zimga ham loyiq ko‘rmam, rosti gap,

O‘zgaga b rmoq sa tushimga kirmas uxlab.

O‘zga bilan ketsangiz, ravon yo‘llar qolmasin,

Begim, ikkilanmasdan yer yuzin tashlang mixlab.

Mixning, tig‘ning zahrini sezmay yonib boraman, Ishq zardobli sharobdir, qonib-qonib boraman.

Hech kim bilan sirlashmay, hech kimsaga tutmay may, O‘z qonim bilan o‘zim alvonlanib boraman.

Hayratlarda qotgaysiz meni ko‘rganda ul dam,

Yoningizdagi sovuq suluvdan sovirsiz ham,

Sizni obdon muzlatgach, o‘zim qaytarman chunki

Bungacha yo‘q sadoqat, bundan so‘ng ham bo‘lar kam.

243

O‘zga tortmam cheksam ham shuncha jabr-u jafoni, O‘zgaga ham bermasman, Sizdek bir bevafoni!

Begim, Sizni tabiat raso qilib yaratgan.

		http://eduportal
			Savol va topshiriqlar:
1.			She’rni sokin va ta’sirli ohangda o‘qing.
2.			Qiz qalbining nozik tebranishlari she’rning q ysi s trl		rida,
			ayniqsa, go‘zal tasvir etilgan?
3.			She’rning dastlabki baytiga e’tib be ib, ma’nosini tushuntiring.
4.			“Nogahon berib qo‘yib bu husnni, kam lni, O‘zi ham rashk,
			hasadga to‘lib-to‘lib yaratgan” misralaridagi ko‘tarinki badiiy
			tasvirga e’tibor qiling.
5.			“Qiya tushgan nigohni armonga yo‘ymagaysiz” satrining ma’­-
			nosini tushuntirishga rining. Suygan qiz ruhiy holati ifodasining
			ta’sirchanlik darajasiga e’tibor qiling. “Qiya tushgan nigoh”
			kimniki?
6.			Oldingi davrlar a qiz suyukli yigitini, ayol turmush o‘rtog‘ini
			ehtirom bilan “b gim” eb atagan. Bu so‘z she’rdagi milliylik,
			samimiylikni chuqurlashtirishga qay darajada xizmat qilyapti?
7.			Sh ’rdagi: “Siz xuddiki Farhodsiz, Shirin qaydadir, begim?
			Orzularim dilda-yu, nolam naydadir, begim” satrlaridagi go‘zal,
			alamli tashbihlarni izohlab bering.
8.			She’rdagi: “Siz desam, bar tutqazmay, sochilgan o‘ylarimday,
			Bu tong qora sochlarim mayda-maydadir, begim” satrlari
			orqali aytilayotgan fikr va ifodalanayotgan ruhiy holat to‘g‘risida
			o‘ylab ko‘ring. Sochning “mayda-mayda”ligi nima va		kim uchun?
9.			She’rdan yorga erishish yo‘lidagi qat’iylik aks etgan satrlarni toping­.
10.			Lirik qahramonning: “O‘z qonim bilan o‘zim alvonlanib boraman”
			tarzidagi iqrori zamiridagi ulkan insoniy dard va g‘urur to‘g‘risida
			shoira holatiga tushib, mulohaza yuritishga urining.

244

11. 
    She’rning birinchi misrasi bilan so‘nggi misrasi shunchaki takrormi yoki yozilishi bir xil-u, mazmuni boshqachami?
    
12. 
    She’rni yod oling.
    

SHUNCHAKI


_{http://eduportal}Meningshunchakiyig‘lagimkelmas, Xayol sharob misol qilsin sarxush, m st.
Mening shunchaki kuylagim kelmas,

Ovoz pardalarim chidab bersa bas.

Qo‘lingga tusharkan jajji chaqaloq,

Shunchaki suymoqda qanday lazzat b ?

Kerak chinqirtirib o‘pib, tishlam q,

Biz ham go‘daklikda to ganmiz z .

Shunchaki sevilmoq — baxti qoralik,

To‘la tole uch n bu kemtik, bu kam.

Mening qalbim sh n ay sevgiga molik,

Bir charsillab yonay, so‘ngra so‘nsam ham.

Ohangga shunchaki solmasdan quloq,

Tarjima qilib yoz sim sadolarin.

Axir buloqmasmish tog‘dagi buloq,

Ko‘z yoshlarimish ishq gadolarin.

Shunchaki kulmoq ham istehzodek gap,

Birdan qah-qah uray, cho‘chib ketsinlar.

Boshlariga osmon tushganday qulab,

G‘aflat bandalari yoqa tutsinlar.

Shunchaki yig‘lash ham yarashmas bizga,

Uni eplar faqat yuragi toshlar.

Shunday yig‘lay, hojat qolmasin sizga,

Qurg‘oq ko‘zlardan ham quyilsin yoshlar.

245

Shunchaki yozmoqqa ko‘ngil to‘lmaydi,

Shunchaki yozmoqqa bormaydi qo‘lim.

Shunchaki yozganga chidab bo‘lmaydi,

Shunchaki yozmoq bu – shoirga o‘lim.

	Savol va topshiriqlar:
http://eduportal
1.	She’rning birinchi bandi ilk bayti ma’nosini ch qishga urining
2.	“Mening shunchaki kuylagim kelmas, Ovoz p rd l rim
	chidab bersa bas” misralari mazmunini izohl ng.
3.	Ikkinchi banddan kelib chiqadigan qa ama-qa shi ma’noga
	e’tibor qiling: “suymoq” va “ z			be m q”qa munosabat bildi-­
	ring va shoira ko‘zda tutay tgan			uhiy h latni izohlang.
4.	“Shunchaki sevilmoq — baxti q ralik, To‘la tole uchun bu
	kemtik, bu kam. Mening qalbim shunday sevgiga molik,
	Bir charsillab yonay, so‘ngra so‘nsam ham” tarzidagi iqror
	shoira shaxsiyatiga xos qanday jihatlarni ko‘rsatadi?
5.	“Tarjima qilib yoz sim sadolarin” shaklidagi da’vat
	mazmunini izohlang.
6.	Shoiraning chinakam kulish va astoydil yig‘lash borasidagi
	talablari haqi	fikr yuriting.
7.	Sh ’rning obrazli ifodalari so‘nggi bandda qay darajada
	kuchayganiga	’tibor qiling. Shoiraning bu usulni qo‘llashdan
	kuzatgan maqsadini izohlang.
8.	“Shunchaki yozmoq bu – shoirga o‘lim” qanoatini tushuntiring
	va shunga tayanib, shoira ijodi haqida fikr yuriting.

246

http://eduportalSHAVKATRAHMON (1950—1996)

XX asr o‘zbеk shе’riyatining o‘ziga xos vakili, milla parvar shoir Shavkat Rahmon 1950- yilning 12- sеntab ida O‘sh shahrida tug‘il-gan. Shoirning otasi Rahmonbеrdi asli Shahrix n tumanidagi Saroy qishlog‘idan bo‘lib, taqdirning taqoz si bilan O‘sh shahriga kеlib, turg‘un bo‘lib qolgandi. Onasi Oftobxon ham asli Shahrixon tumani-dan edi. Shavkat Rahmonning otasi ham, onasi ham savdo ishlari bilan shug‘ullanib, erta ko‘klamdan to kеch kuzga qadar Pomir tog‘i etaklaridagi Sarmo‘g‘ul yaylovlari agi chorvadorlarni kеrakli oziq-ovqat va uy-ro‘zg‘or buyumlari bilan ta’minlashar edi. Savdo xodim-lari bo‘lishgan ota-ona uzoq tog‘ yaylovlarida haftalab qolib kеtishar, uydagi barcha yumushlar xayolchan, ammo tirishqoq, mehnatsevar to‘ng‘ich farzand Shavkatning zimmasida bo‘lardi.

Bolalikdan tinib-tinchimas, baquvvat va g‘ayratli Shavkat mus-taqil ishlar qilishga intilardi. O‘n uch yoshida ta’til chog‘i g‘isht zavodi­ ga ishga kiradi. Tajribali ishchilardan g‘isht quyishni o‘rganib olgach, kеlasi yili hovlidagi pastqam eski еvorlarni buzib, o‘rniga oldida havoli ayvoni bo‘lgan ikki xonali uy quradi. Oradan o‘n yillar o‘tib, ayni shu uyga ayoli — Manzura kеlin bo‘lib tushadi. Shuningdеk, Shavkat

ovlidagi tomorqaga turli-tuman ko‘chatlar ekishni yoqtiradi. Ularni erinmay­ parvarish ham qilardi.

1966- yilda o‘rta maktabni a’lo baholarga bitirgan Shavkat oliy ma’lumot olishni istagani bois, Toshkеnt Davlat univеrsitеtining Filologiya fakultеtiga kеtma-kеt ikki yil hujjat topshiradi. Imtihonlardan

247
o‘tadi, lеkin kеrakli ballni to‘play olmaganligi uchun tanlovdan o‘tol-maydi.

O‘zbеkiston poytaxtida o‘qish orzusiga erisha olmagan Shavkat O‘sh viloyati gazеtasida harf tеruvchi, so‘ng xatoni to‘g‘ri-lovchi — musahhih bo‘lib ishlaydi. O‘sh gazеtasida o‘sha paytlari­ nomi O‘zbеkistonda ham ancha tanilib qolgan shoir, dilkash va sami­

miy inson Tursunboy Adashboyev xizmat qilardi. Shavkat Rahmon _{http://eduportal}Tursunboyakabilantanishib,yozganshe’rlariniukishiga ko‘rsata-di. Tortinchoq, qaysar, indamas va talantli yigitch ning shе’rlari shu

tariqa viloyat gazеtasi sahifalarida birin-kе in bosila bosh ydi. Shunday kunlarning birida, matbuo da Moskv d gi Maksim

Gorkiy nomidagi Adabiyot institutiga ijodiy nlov e’lon qilinadi. Toshkеnt univе rsitеtiga kirolmay, ‘z y g‘iga o‘zi qovrilib yurgan, shе’riyatga doir ko‘plab kitoblarni ‘qigan Shavkat shе’rlarini rus tili-ga o‘zi tarjima qilib, Moskvadagi tanl vga j ‘natib yuboradi. Oradan ma’lum vaqt o‘tgach: “Siz ijodiy tanl vdan ‘tdingiz, tеzda Moskvaga yetib kеling” dеgan mazm nda tеlеgramma oladi. Bеgona sha-harga borib, kirish imtihonlarini ham yaxshi topshirgan Shavkat Adabiyot instituti­ talabasi bo‘ladi. U yerda tеngdoshlari Halima Xudoybеrdiyеva, Murod M hammad Do‘st, Sobit Madaliyеv kabi o‘zbеk adabiyotining bo‘lajak mashhur adiblari bilan yonma-yon sa­ boq oladi.

Moskvadagi tahsilni tamomlagan Shavkat Rahmon Toshkеntga kеladi. U bir qator nashriyotlarda muharrirlik qiladi. Dеyarli hami-sha qizg‘in ijod bilan mashg‘ul bo‘lgan talabchan shoir shu yillar-da “Rangin lahzalar” (1978), “Yurak qirralari” (1981), “Ochiq kunlar” (1983), “Gullayotgan tosh” (1984), “Uyg‘oq tog‘lar” (1986), “Hulvo” (1988) singari shе’riy kitoblarini chop ettiradi.

Dunyo shе’riyatidagi yangi va ilg‘or tajribalarni o‘zbеk poeziyasi-ga kiri ish yo‘lida izlangan Sh. Rahmon 1979- yilda atoqli ispan shoiri Fе еriko Garsia Lorka shе’rlaridan iborat kitobni rus tilidan o‘zbеk-chaga ag‘darib, “Saylanma” nomi bilan chop ettirdi. Otashnafas is-pan shoiri shе’riyatiga oshiq bo‘lib qolgan Shavkat Rahmon mustaqil ravishda­ ispan tilini o‘rganib, 1986- yilda Ispaniyada ijodiy safarda bo‘ladi.

248

• 
  Lorka shе’rlarini bеvosita ispanchadan o‘zbеkchaga o‘giradi. 1989- yilda Lorkaning “Eng qayg‘uli shodlik” shе’riy kitobi shu tariqa o‘zbеk tilida nashr etiladi. 1996- yilda shoirga “O‘zbеkistonda xizmat­ ko‘rsatgan madaniyat xodimi” unvoni bеrildi.
  

Shoir Shavkat Rahmon nafaqat o‘z shе’rlari, balki tarjimalari-

ga ham g‘oyat ulkan mas’uliyat bilan yondashar, har qanday ba­diiy ijodning quruq gap yoki chiroyli zamzama emas, ba ki chinakam JASORAT bo‘lishiga intilardi. Uning e’tiqodi bo‘yicha “shoir ik – jaso­ rat so‘zining tarjimasi” edi:

http://eduportalZulfiqorruhkеrak, kеrak chin yog‘du,

Nahot shе’rlar aytdim

bo‘shliqqa qarab,

nahotki sovrildi olov s ‘zlarim,

nahotki haq bo‘lsa, el-u yurt asli

quruq so‘zlar dеgan gumr h d ‘stlarim?

Sh. Rahmon ijodida hamisha millatning dard-u armonlarini ifo­ dalashga intilardi. U o‘z kayfiyatlarini tasvirlash bilan kifoyalanadi-gan shoirlar sirasiga kirmas, o‘z taqdirini millatinikidan ayri tasavvur

tm sdi. U har bir millat	oshining ko‘ngil mulkiga kirib borishni orzu
etib, shu yo‘lda tinimsiz	ard chеkib yashagan shoir edi. “Bir qo‘shiq
bo‘laman daryoday yurakning eng chuqur yеrida” dеya orzu qilgan
shoir hamisha samimiy tuyg‘ularni bеqiyos badiiy yuksaklikda o‘ta
kuyinchaklik bilan kuyladi:

chin ishq yolqinlari bag‘rimga to‘lsin,

jismimni toblasin faqat chin og‘riq,

chеchaklar qop-qora bo‘lsa-da, bo‘lsin.

Zabardast shoir Shavkat Rahmon qisqa umr kеchirdi. U

1996- yilning 2- oktabrida uzoq davom etgan og‘ir kasallikdan va-fot etdi. U Toshkеnt shahridagi Yalang‘och qabristoniga dafn etilgan. Vafotidan so‘ng shoirning “Saylanma” kitobi (1997) nashr qilindi.

249

O‘sh shahrida shoir tug‘ilgan mahallaga hamda shaharda-gi o‘rta maktablardan biriga Shavkat Rahmon nomi bеrilgan. Siz otashi­n millatparvar shoirning g‘oyat o‘ziga xos va o‘tli shе’rlaridan

ayrimlari bilan tanishasiz.