Qоzоqbоy yO‘ldоshеv, vаlijоn qоdirоv, jаlоlbеk yO‘ldоshbеkоv

Savol va topshiriqlar:
1.			http://eduportal
			Sovchilar munosabati bilan Shirinning Mehinbonuga aytgan
			rad javobini qayta o‘qing. Undagi qizga xos n zok t, m d		niyat
			va ayni paytda, qat’iyatga diqqat qiling.
2.			Qizning qaysi so‘zlarida ayriliqdagi Fa hodning uhiy hol		ti
			bayon etilgan?
3.			“Manga ne yor-u ne oshiq havasdu , Agar men odam o‘lsam,
			ushbu basdur” baytidagi yuksak ma’naviy duny qa ashni izohlang.
4.			Xusravning so‘zlaridan uning shaxsiyatiga x s bo‘lgan qaysi
			jihatlarni angladingiz?
5.			Farhodning Xusravga bergan tanbehiga qo‘shilasizmi?
			Uning so‘zlariga m nosabat bildiring.
6.			Farhod va Xusrav dialogidagi har bir aytishuvni o‘rtoqlaringiz
			bilan tahlil qiling. “Majn n”, “majn nluq” so‘zini qanday izohlaysiz?
			Ularning ma’no oshini keltiring.
7.			“Dedi: – “Qay chog‘ in” tarzida aytilgan baytdan kelib chiqib, Far­-
			hodning oshiqligi qachondan boshlanganligi haqida fikr yuriting.
8.			“Dedi: – Vaslig‘a borsen orzumand? Dedi: – Bormen xayoli
			birla xursand” dialogi orqali ifodalangan ishqda tama va beg‘a­-
			razlik,­ ishqibozlik va oshiqlik ziddiyatini sharhlang.
9.			Farhodning javoblarini eshitgan Xusravning “Bu ishq tarki
			yaxshiroqdur” degan xulosaga kelganligi sababini tushuntiring.
10.			Xusrav va Farhod dialogini yod oling.

O‘zini Farhoddan ishqda zabun, kuchda ojiz va ma’naviyat-da uban ekanligini anglagan Xusrav uni yuzma-yuz olishuvda c jihatdan yengolmagach, makr- hiyla bilan mahv etmoqchi bo‘ladi. Bir hiylagar kampirni yollab, Farhodning oldiga yubora-di. U yi­gitning ishonchini­ qozongach, shunday yolg‘on xabarni yetkazadi: “Mehinbonu bilan Xusrav yarashdi. Xusrav uylanish­

73

haqida og‘iz ochgan edi, Mehinbonu jiyanini unga berishga rozi bo‘ldi. Lekin Shirin bundan norozi bo‘lib, o‘zini o‘zi o‘ldirdi. Chunki Farhod degan yigitni sevar ekan. Oxirida ham “Farhod! Farhod! deya jon berdi”.
Bu xunuk xabar Farhodning bag‘riga go‘yo o‘tkir pichoq urdi. Fig‘on tortib, o‘rnidan turmoqchi bo‘ldi, lekin holsi lanib
yiqildi. Toshlar uzra talpinmoqqa – emaklashga tushdi, badani-dagi suyaklar qisirlab, sinmoqqa tushdi, bosh arini toshlarga urib, yig‘ladi. Uning holiga hatto tog‘ bilan vodiy ham majnun-vor yig‘ladi.
http://eduportalKo‘ziinikkiqonlig‘1ochildi. Falak boshig‘a ur i bir katora2
Shundan keyin Farhod bu o‘tkinchi dunyoning o‘zi bilan bog‘liq barcha jihatlari: sahro, vodiy, og‘, osmon h mda ular atrofidagi darrandalar- u parrandalar bilan vidolashdi, ulardan bergan azoblari uchun uzr so‘radi, hamda dlik, hamnafaslik qil-
ganlari uchun ularga minnatd rchilik bildi di. Umri tugab bo-rayotganini fahm etib, yurtini, - nasi-yu yaqinlarini yod etdi:

Tugangan fahm etib umri baqosin,

Sovug‘ oh rdi yod aylab atosin.

Anosi ham ko‘zi oldig‘a keldi,

Ki, to ko‘ksiga – bo‘ldi ikki pora.

D di: – “Ne hol erur, hayhot-hayhot,

Netar jonimni olsang, ey ajal, bot3?!

O‘lardin burna4 yuz o‘lmak nedur bu?!

Boshim yuz tig‘ ila bo‘lmak nedur bu?!

Kuyuk tang‘a yolin5 urmoq ne erdi?!

Momug‘6 uzra choqin urmoq ne erdi?!

Bular fikri ichimdin urmayin bosh,

Boshim tufroq aro kirgay edi, kosh.

¹Rud – аriq, sоy; ²Kаtоrа – o‘tkir qilich; хаnjаr; ³Bot – tez; ⁴Burnа – burun, ilgаri;
⁵Yolin – yolqin, аlаngа; ⁶Моmug‘ – chigitsiz pахtа, chigiti оlingаn pахtа.

74

Buzug‘luq, ey falak, ko‘rguzdung oxir!

Buzulg‘an xotirimni buzdung oxir!

Bu ne insof edi, ey soqiyi dahr,

O‘lar chog‘da qadah tutmoq to‘la zahr?!

O‘luk boshig‘a tig‘ urmoq ne ya’ni, Bir-o‘q bas, bedarig‘ urmoq ne ya’ni?!

_{http://eduportal}Chubusho‘robag‘ayettinihoyat, Dedi achchig‘-achig‘ yig‘lab bag‘oyat.

Ki: “Ey bodi sabo, Tengri uchun qo‘p,

Yetib Chin-u Xito mulkiga, yer o‘p!

Deman, xoqon qoshida bu ‘g‘uldin

Ki, g‘urbat ichra o‘lgan xasta quldin.

Quyundek sadqa qil avval ‘zungni,

Chu bo‘lding sadqa, m ndoq de so‘zungni:

Kim, ul ovorai bexon moning,

Bag‘ir xunobi in bir qatra qoning,

Itib, olam a hirmon1 birla o‘ldi,

Yuzungni ko‘rmay armon birla o‘ldi.

Ne qonlar yuqti bag‘ridin yoshig‘a,

Ne ishlar tushdi gardundin boshig‘a.

Bo‘lub afsun- makr-u hiylatangez,

Anga ne zulmlarkim qildi Parvez.

Agar tuzluk bila topsa hisobin,

Berur erdi ming andoqning javobin.

Va lekin egrilikni aylab oyin,

Yasab yuz nav’ yolg‘on, o‘ylakim chin.

¹Hirmоn – mаhrumlik, bеbаhrаlik.

75

Birovkim xilqatin qildi qazo rost,

Qilur bovar1, necha so‘z bo‘lsa norost.

Manga, ne deyki, ul kofir ne qildi,

Qazodin erdi qildi har ne qildi.

Budur komimki, Bahromi dilovar

Ki, bor erdi manga ul yor-u yovar2^,
_{http://eduportal}Cheriklarjam’aylabbemadoro3, Bu yon qilsa azimat oshkoro.

Qilichi to‘yg‘arib Xusravni jondin,

Tilasa begunah qonimni ondin!

Eshitgach shoh bu ‘tlug‘ fas na,

Agar boshidin ursa ‘t zab na,

Yamon ahvolima aylab yaqo chok,

O‘zin tufrog‘larg‘a rsa bebok,

Qo‘shub yig‘losa bu ovorasini,

Qayu ovora, bag‘ri porasini,

“Bo‘tam!” – eb goh bo‘zlab, goh o‘kursa, Jafo toshin sinuq ko‘ksiga ursa,

Y r uzra tojini urmoqqa qo‘yma,

Tepib taxtini sindurmoqqa qo‘yma!

Degil mendinki: – Ey shohi jahongir,

Topilmas tengri taqdirig‘a tadbir.

Mening ishq ermish avvaldin sirishtim4,

Yana g‘urbatda o‘lmak sarnavishtim5,

¹Bоvа qilmоq – ishоnmоq; ²Yovаr – yordаmchi, mаdаdkоr; ³Bеmadоrо – murоsаsiz, kеlishmаsdаn, оrtinmаy; ⁴Sirisht – yarаtilish, tаbiаt, хulq; ⁵Sаrnаvisht – tаqdir, pеshоnаgа yozilgаn.

76

Ne haq yozganni ko‘rmay chora bormu?!

Davoyi bo‘lmayin ovora bormu?!

Bu ishga ollinga hukmi qazo ber,

Ne ish haqdin qazo bo‘lmish, rizo ber!

Meni gar umrdin charx etti navmid,

_{http://eduportal}Jahonmulkidabo‘lsunshohjovid.

Yiqilsa hujra, bo‘lsun qasr obod,

Qurusa sabza, bo‘lsun sarv ozod.

Anomg‘a bu xabardin tushsa oshub,

G‘amimdin xora uzra bo‘lsa sa ko‘b1,

Jahong‘a o‘t solib g‘avg‘ si har y n,

Yetardek bo‘lsa vovaylosi har y n,

Bu vahshiyg‘a xitob etsa: “qo‘zum” – deb,

Bu bekasni sog‘ nsa: “yolg‘ zum” – deb.

Aningdek bo‘lsa sho‘r- iztirobi

Ki, bo‘lsa bartaraf burqa’2 hijobi3.

Qilibon yod g‘amparvardasidin,

Yugursa – chiqsa to‘qquz pardasidin,

Debon: – Ey, rishtayi jonimg‘a payvand!

Uzorin aylasa parkand-parkand.

Sochidin bo‘lsa yulmoq birla mahjur4 Ki, Chinda bo‘lsa mushk o‘rnida kofur.

Damimdin dud olib ketgaysen oxir,

Xaloyiqqa hijob etgaysen oxir!

¹Sаrko‘b – bоsh yanchuvchi, uruvchi; ²Burqа’ – yuzgа tutilаdigаn аrdа, niqоb;
³Hijоb – pаrdа; ⁴Маhjur – hаjrdа qоlgаn, аyriliqdа qоlgаn.

77

Degaysen: – Ey, yuzung ruhum g‘izosi1,

Izing gardi ko‘zumning to‘tiyosi!

Manga bas erdi bu dardi g‘amandud

Ki, to Tengri vujudum qildi mavjud.

Bukim, sen behad erding orzumand

_{http://eduportal}Ki,bo‘lg‘aymunisingbirturfafarzand. G‘amimdin bo‘lmading bir lahza dilxush,

Hamisha bor eding zor-u mush vv sh.

Gar atfol2 etsa mayli sabza-vu bog‘,

Kichikdin erdi qismim dard ila d g‘.

Mening dardimg‘a q lib jismi z ring,

Mening dog‘imdin o‘rtanmak shi ring.

Tilab yoq t, laxti xora3 to ting,

Tilab xurshid, otashpora4 topting.

Ulug‘ bo‘lg‘on soyi bechora bo‘ldum,

Diyor-u mulk in ovora bo‘ldum.

Manga ovoralig‘ to charx berdi,

Firoqimdin ishing o‘rtanmak erdi.

Bas, ermas erdi umre kuymaking bas,

Kuyub-kuyub, kul o‘ldung o‘ylakim xas.

Bu xusron5 baski, chun g‘am rudi tuzdum, Sirishkim selidin ka’bamni buzdum.

Bukim men – men, manga o‘lmak dag‘i hayf, Ulus ahvolima kulmak dag‘i hayf.

¹G‘izо – оvqаt, оziq, yеgulik; ²Аtfо – bо а аr; ³Lахti хоrа – qаttiq tоsh bo‘lаgi; ⁴Оtаsh-pоrа – оlоv pаrchаsi; ⁵Хusrоn – zаrаr, ziyon.

78

Sen ar1 dardimdin o‘lsang ranjfarsoy, Manga ul ranj-u g‘amdin voy-u yuz voy!

Meni rozilig‘ingdin qilma navmid,

Manga do‘zax o‘tini solma jovid…”

Farhodning o‘limidan quvongan Xusravning xursandchiligi ham, umri ham uzoqqa bormadi. Uning noqobil o‘g‘ i Sher ya nogahon Shirinni ko‘rib oshiq bo‘lib qoladi. Qizga yetishish uchun o‘z otasini o‘ldiradi. Navoiyning fikrich , Sheruya emas, davron Xusravdan Farhodning xunini talab qildi! Bu dunyoda hech narsa javobsiz qolmaydi. Shirin ham F rhodning ketidan bu dunyoni tark etdi. Mehinbonu bu musiba ni ko‘ rolm y jon berdi. Bu muhabbat mojarolari Chinga ham bo ib yetgan edi. Farhodning ko‘kaldoshi (emikdoshi) Bah m A maniyaga ke-ladi va adolat, tartib o‘rnatadi. Uning talabi bilan Sheruya otasi mamlakatga yetkazgan ziyonlar uchun xazinasidan tovon to‘lab,


http://eduportal