|
2.2. 6-11 yoshdagi bolalar tanasidagi fiziologik o’zgarishlar.
Insonlarning ongi, tushunchasi, barcha amaliy faol harakatlari bosh
miya orqali amalga oshiriladi. Bu esa fiziologik vazifalarning asosini
tashkil etadi.
Bu jarayonlar asosan insonlarning yoshi, jinsi va salomatlik
holatlari bilan uzviy bog’liq bo’lib, shu asosda turli o’zgarishlar, tana
a’zolarining rivojlanishini ta’minlaydi.
I-IV sinf o’quvchilarining fiziologik omillari va amaliy
yo’nalishlari g’oyat murakkab, nozik jarayonlardan iboratdir. Shu
sababdan, bu yoshdagi bolalarning jismoniy tarbiyasida o’ta
ehtiyotkorlik, katta tajribalarga asoslanishni taqozo qilinadi.
1. Ichki va tashqi a’zolar tarkibidagi xujayralar, to’qimalarning
rivojlanishi qon va limfa suyuqliklarining harakati hamda vazifalarini
ta’minlaydi. Bu kimyoviy jarayon fiziologik vazifalarni amalga oshirish
manbaidir. Ya’ni bolalarning o’z vaqtida eng zarur ozuqalarini
28
me’yorida iste’mol qilishi, uxlashi, dam olishi va amaliy faol harakat
qilishlari natijasida doimiy ravishda kechadigan tabiiy holatdir.
Demak,
6-11
yoshdagi
bolalarning
sihat-salomatligi,
harakatchanligi va jismoniy sifatlarni egallashlari fiziologik vazifalarga
bog’liq bo’ladi. Shu sababdan, jismoniy tarbiya darslarida o’yin-
mashqlar turlari, bajarish mezoni (miqdori) va shug’ullanuvchilarning
jismoniy tayyorgarligiga qaratilishi lozim. Bunda nafas olish, qon
aylanish, yurak urishi va ular bilan bog’liq bo’lgan barcha faoliyatlar
e’tiborga olinishi, nazorat qilib borilishi lozim. Ayniqsa, yugurishlar,
osilib aylanib tushishlar, estafetali o’yinlar, tortishish, sakrab tushish
kabi murakkab o’yin-mashqlarni bajarishda qaltis harakatlar, qoidadan
tashqari o’zboshimchaliklarga yo’l qo’yilmasligi lozim (Masalan
qo’llarda tortilib oshib – (aylanib) tushish, to’siqlardan sakrab o’tish.
To’siqli yugurish, poyga (kross), turnik (brus) va boshqa asboblarda
(noan’anaviy asbob-uskunalar) o’yin-mashqlarni bajarishda ortiqcha
zo’riqishlarga (ixtiyoriy yoki majburiy ravishda) yo’l qo’ymaslik lozim.
Chunki, mushaklar, ichki a’zolardagi to’qima va xujayralarning
shikastlanishi, jarohatlar yuz berishi mumkin. Bu jihatlarni har bir
o’quvchi ongli ravishda tushunishlari zarur bo’ladi.
XXI asr boshlarida insoniyat yangi (innovasion) texnologik
vositalarni maqsadli ishlatishni o`rganib oldi. Ayniqsa, teleko’rsatuvlar,
qo’l telefonlari, kompyuter va boshqa texnik uskunalardan
foydalanishning tahliliy tuzilmalari va jarayonlarini o’zlashtirmoqda. Bu
jarayonlar bolalarning bilim darajalari va hayotiy tushunchalariga ijobiy
ta’sir qilmoqda.
29
Masalaga shu tariqa yondashilsa, eng avvalo ota-onalar va
boshlang’ich ta’lim o’qituvchilari, shuningdek, jismoniy tarbiyadan dars
beruvchilar bolalarga tana a’zolarining vazifalari (funksiyalar) haqida
tushunchalar va bilimlar berishi kerak bo’ladi. Ayniqsa, mushaklarni
rivojlantirish, bo’g’inlarni mustahkamlash, nafas olishni chiniqtirish,
qon tomirlarining me’yorida urishi va boshqa jarayonlarni bolalar uchun
zarur omillardir. Ularni faqat dars jarayonlaridagina emas, balki
ertalabki gimnastika, bo’sh vaqtlarda mustaqil o’yin-mashq bajarish,
to’garak mashg’ulotlarida sinab ko’rish kabi usullarni bolalar
o’zlashtirish zarur.
Yuqorida ta’kidlanganidek, bolalar gigiyenik qoidalarga amal
qilishga odatlanishi shart. Gigiyenik qoidalarga asoslangan holda
kundalik tartibga (rejim) moslashish lozim. Bu ymaqsadda o’z vaqtida
ovqatlanish, dam olish, uxlash, madaniy xordiq chiqarish, mustaqil
o’yin-mashqlarni birgalikda bajarish muhim ahamiyatga ega bo’ladi.
Bolalarning kundalik tartibidagi (rejim) o’qish, uy vazifalarini
bajarish, badiiy kitoblarni o’qish davomida jismoniy tarbiya, gigiyena,
sayr-sayohatlar haqida ham e’tiborli bo’lishga odatlantirish kerak. Agar
bu faoliyatlarga bola odatlansa yuqori sinflarda ham ularga rioya qiladi
va keyingi davrlarda esa uning kundalik odat-faoliyatiga aylanishi
mumkin.
Umuman olganda, yosh bolalarga tana a’zolarining tuzilishi,
ularning tabiiy va maxsus amaliy harakat faoliyatlarni bajarishdagi
fiziologik jarayonlarni asta-sekin singdirib borish maqsadga muvofiqdir.
30
Do'stlaringiz bilan baham: |
