Qosimova R. A. Boltayev Z. B

Ekologik muvozanatlar tushunchasi.  Tabiat va uning tabiiy holati 
ma’nosini  bildiruvchi  iboradir,  ya’ni  tabiat  in’om  etgan  toza  havoni 
o’ziga  saqlash  demakdir.  Toza  havoning  yuzaga  kelishi  fasllarning 
yaxshi  kelishi  (chang-to’zon,  qum,  tutun,  badbo`y    hidlar  va  h.k. 
bo’lmasligi)  va  insonlarning  uni  saqlashlari  bilan  bevosita  bog’liqdir. 
Tabiiy  ravishda  havoning  ifloslanishi  (chang,  tutun  va  h.k.)  va  ijtimoiy 
turlari  hamda  mehnat  jarayonida  sodir  bo’ladigan  salbiy  voqye’liklar 
(chiqindi suvlar, axlatlar, qoldiq oziqa va buyumlar, turli xil tutunlar va 
h.k.) toza havoning buzilishiga katta ta’sir qilib, bu muvozanatlar salbiy 

---

 
169 
tomonga  o’zgaradi.  Ularning  ba’zilari  haqida  quyidagi  dalillarni  misol 
qlib keltirish mumkin: 
1.  Tabiatda  qurg’oqchilikning  kuchayishi  va  uzoq  yillar  (1928-1970) 
Sirdaryo  va  Amudaryo  yangidan  o’zlashtirilgan  cho’l  hududlariga 
oqizilishi  (paxta,  don  va  yemish)  natijasida,  shuningdek  ba’zi 
hududlarda  suv  omborlari  tashkil  etilib,  bu  daryolarning  suvidan 
quyilishi natijasida Orol dengizining sathi pasayib, Qoraqalpog’iston, 
Xorazm viloyatlari hamda ularga yaqin xududlarda muvozanat keskin 
o’zgardi.  Qurg’oqchilik,  qumlarning  ko’chishi,  shamolning 
kuchayishi yozda issik, qishda sovuq bo’lishga sabab bo’lmoqda. Bu 
esa  aholining  salomatligi,  mehnat  qilishi,  sog’lom  turmush  tarziga 
salbiy  ta’sir  etmoqda.  Bu  borada  turli  xalqaro  tashkilotlar  amaliy 
yordam  berib  tadbirlar  o’tkazilsada,  avvalgi  muvozanat  qayta 
tiklangani yo’q.  
2.  Avtomashinalarning  ko’payishi  natijasida  neft  mahsulotlari,  ayniqsa 
benzinlar 
nihoyat 
ortiqcha 
darajada 
sarflanmoqda, 
ya’ni 
avtoulovlardan  chiqqan  tutunlar  shahar  aholisi,  shuningdek, 
yo’lovchilar  va  hayvonlarning  ham  sog’ligiga  salbiy  ta’sir 
o’tkazmoqda.  
3.  Uy-joy,  jamoat  oshxonalari,  ishlab  chiqarish  korxonalarida  gazdan 
foydalanish, 
ko’mir 
ishlatish 
holatlari 
tobora 
ko’payib, 
ko’pchilikning sog’ligiga zarar keltirmoqda.        
4.  Oshxonalar,  to’y-marakalar  va  oila  sharoitlarida  ko’mirni  yoqish 
(kabob,  somsa  va  ovqat  pishirish,  isitish)  kamaymagan.  Ko’mirning 
tutuni va hidi havoning tez buzilishiga sabab bo’ladi.  

---

 
170 
5.  Ko’p qavatli uy-joylar, havoli va qishloq sharoitlarda turli  chiqindi, 
axlatlarni  maxsus  joylarga  to’kmasdan  yo’laklar,  burchaklarga 
to’kish  holatlari  va  to’kilgan  chiqindilarni  tez-tez  olib  ketmasligi 
oqibatida  pashshalar,  turli  hasharoitlarning  ko’payishi,  ularning 
yuqumli  kasalliklarni  tarqatishi,  havoning  aynishiga  jiddiy  ta’sir 
ko’rsatmoqda. Bunga qo’shimcha xazon barglarni yondirish, ularning 
tutunlari zaharga aylanadi.  
6.  Ba’zi  korxonalar,  savdo,  bozor,  mashina  ta’mirlash  –  yuvish  va 
shunga o’xshash joylarda chiqindi suvlarning oqizilishi, ularning hidi 
havoga tarqalishi, hamda yomg’ir suvlari yoki to’g’ridan-to’g’ri ariq-
kanallar,  daryolar,  suv    havzalarga  oqizilishi  natijasida  oqova 
suvlarning  tarkibining  buzilishi,  ularning  badbo`y    hidi  havo  orqali 
tarqalishi  ham  tabiatdagi  muvozanatlarning  buzilishiga  sabab 
bo’lmoqda.  
Bu kabi salbiy jarayonlar ijtimoiy turmush va mehnat sharoitlarda 
ko’p  uchraydi.  Shu  sababki,  aholining  ko’pchilik  qismida,  shuningdek 
onalar  va  bolalarda  turli  xil  og’ir  dardlar,  yuqumli  kasalliklar  doimo 
yuzaga chiqib turadi.  
Ekologik  muvozanatlarni  yaxshilash  borasida  qonunlar,  qarorlar 
ko’p ishlab chiqilmoqda. Ularning natijalari turli sabablar bilan amalga 
oshirilmayapti.  Bunda  mutasaddi  tashkilotlar,  rahbar  va  mutasaddi 
xodimlar,  ayniqsa  aholining  barcha  qatlamlarida  tub  o’zgarishlar 
yasalishi lozim bo’lgan muammolarni hal etishga to’g’ri keladi.  
 

---

 
171