Qoraqalpoq davlat universiteti

28-mavzu. Shaxsiy hujjat va tavsifiy matnlarning leksik-uslubiy belgilari


I. Og‘zaki nutq:
▲ 1-tоpshiriq.Matnni sinchiklab o‘qing. Shaxsiy hujjatlarning yozilishidagi e’tibortalab masalalar haqida bilib oling.
Hujjatlar matniga qo‘yiladigan eng muhim talablardan biri xolislikdir. Hujjatlar rasmiy munosabatlarni ufodalovchi va qayd etuvchi rasmiy vosita sifatida axborotni xolis aks ettirmog‘i lozim. Shuning uchun hujjat tilida so‘z va so‘z shakllarini qo‘llashda muayyan

chegaralanish mavjud. Xususan, rasmiy ish uslubida kichraytirish-erkalash qo‘shimchalarini olgan so‘zlar, shevaga oid so‘zlar, ko‘tarinki-tantanavor yoki bachkana, dag‘al so‘zlar, tor doiradagi kishisglargina tushunadigan so‘zlar, o‘xshatish, jonlantirish, mubolag‘a kabi obrazli tafakkur ifodasi uchun xizmat qiladigan usullar ushlatilmaydi. Ularni ishlatish hujjat mazmuniga putur yetkazadi, axborotning noxolisligiga olib keladi.

Hujjat aniq, ixcham, lo‘nda, mazmuniy to‘liq kabi talablarga ham javob berishi kerak. Bu talablarga javob bera olmaydigan hujjat chinakam hujjat bo‘la olmaydi. Bunday hujjat ish yuritish jarayoniga halaqit beradi va uning samaradorligini keskin pasaytirib yuboradi.
Hujjat matnining xolislik, aniqlik, ixchanlik, lo‘ndalik, mazmuniy to‘liqlikdan iborat zaririy sifatlari hujjatchilik tilining o‘ziga xos uslubi undagi o‘ziga xos leksik, morfologik va sintaktik xususiyatlar orqali ta’min etiladi.
II. Nazariy ma’lumot

O‘zbek rasmiy hujjatchiligini shakllantirish va takomillashtirishdagi eng muhim va dolzarb masalalardan biri rasmiy hujjatlarning tili va ularda tinish belgilarining ishlatilishi masalasidir. Chunki ko‘plab rasmiy idoralarda hujjatlarni tashkillash va ularda til birliklaridan foydalanish jarayonida xato va kamchiliklar tez-tez uchrab turibdi. Hujjat tayyorlsh va rasmiylashtirishda o‘zbek tilining barcha asosiy qonuniyatlari; adabiy til me’yorlari, tinish belgilarning ishlatilish qoidalarini bilish muhimdir. Har bir rahbar, boshqaruv muassasalarining xodimlari, umuman faoliyati rasmiy hujjatlar bilan bog‘liq har bir kishi o‘zbek tilining imlosini, tinish belgilari va uslubiy normalarini egallagan bo‘lishi kerak. Busiz zamon talabiga javob beradigan, aniq, puxta, qisqa va mantiqli hujjatchilikni yaratib bo‘lmaydi.

Hujjat matnida tinish belgilaridan nuqta, vergul, nuqtali vergul, ikki nuqta, qavs, tire faol ishlatiladi.