|
5-MAVZU: Vatan oldidagi burch va ma’suliyat. Xalq boyligi.
Vatan oldidagi burch.
Ma’rifatlilik tinchlik- asosi
Moddiy va nomoddiy ne’matlar.Jamoat mulki.
Mazkur nazariyani to'ldiradigan yana boshqa fikrlar ham birmuncha to'plangan. Masalan, insonning o'tmish qarindoshi bo'lgan maymunlar o'simlik mahsulotlari bilan bir qatorda go'sht iste'mol qilishi va ularda o'ziga xos ovchilik faoliyati borligi fanda ma'lum.
Ma'naviy madaniyat nazariyasi
Antropogenezning mehnat nazariyasiga
muqobil bo'lgan boshqa bir nuqtayi nazarga ko'ra (uning asoschisi mutafakkir Lyuis Memford, 1845-1990), ma'naviy madaniyatga belgilovchi o'rin berib mashina va qurollarning o'rni shubhaga olinadi. To'g'rirog'i, ularning ahamiyati aql faolligining ko'rsatkichi bo'lish uchun yetarli hisoblanmaydi. Ya'ni, inson ajdodlari o'z o'tmishining qaysidir bosqichida qurollardan foydalanib, o'zlarini takomillashtirganlari belgilovchi omil bo'la olmaydi. Inson awal boshdan asosiy quroli - aqli yordamida o'zining tanasini harakatlantiruvchi, aqlidan foydalanib o'z-o'zini takomillashtiruvchi mavjudotdir. Bu jarayonda texnika yordamchi vazifani bajaradi. Uning o'zi hech qachon madaniy yaxlitlikdan ajratilmaydi. Bu yaxlitlikdagi marosimlarning umumiy aniqligi qo'l mehnatining zarur ko'nikmalarini shakllantiradi.
O'zaro munosabatlar nazariyasi
Inson kelib chiqishining sinergetik tushuntirilishi
Yuqorida keltirilgan nazariyalarning kamchiliklarini bartaraf etish bo'yicha ilgari surilgan noan'anaviy ta'limotlar
ichida keyingi vaqtda tarqalayotgan L. Maklyuen qarashlari e'ti- borni tortmoqda. Amerikalik olim antropogenez nazariyasida bosh omil sifatida aloqa va munosabatga e'tibor qaratish lozim deb hisoblaydi.
XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab an'anaviy, ratsionalizmga asoslangan mumtoz fan tamoyillarini qayta baholash, ko'rib chiqishjarayoni kechmoqda. Uning hozircha ko'zga tashlangan natijasi o'laroq, «insonning tabiat bilan yangi suhbati, muloqoti» qayd qilinmoqda. Ilmda sinergetika deb nomlangan yangi yo'nalish tashkil etgan bu o'zgarishlar markazida voqelikning turli sohalari tizimlaridagi tashkillanish jarayonlari asosida yotgan umumiy qonuniyatlar va tamoyillarni bilish turadi. O'z-o'zidan tashkillanish shunday jarayonki, unda tashqi kuchlar va sabablar ishtirokisiz murakkab o'zgaruvchi tizimning qaror topishi yuz beradi yoki takomillashadi. Sinergetika asoschilaridan bo'lgan belgiyalik olim I. Prigojinning ta'kidlashicha, ayni shu tarzda, jumladan, Yerda ham hayot, uning turli-tuman shakllari rivojlanadi, yangi tizimlar paydo bo'ladi. Sotsium jarayonlar ham sinergetika doirasida tushuntirilishi hozir ko'pchilik tomonidan tan olingan.
Sinergetikada insonning kelib chiqish muammosi yechimiga yangicha, ya'ni, noan'anaviy yondashiladi. Bunga ko'ra, har qanday o'z-o'zidan tashkillanish jarayoni tabiatda mavjud imkoniyatni ro'yobga chiqarishga qodirdir. Primatlardan insonga o'tish, ya'ni, hayotning sifat jihatdan yangi tarzi shakllanishi sinergetik tushuntirilganda, birinchi navbatda, jarayon yuz berishining ko'p- dan ko'p variantlari nazarda tutiladi. Negaki, alohida holatlar (bifurkatsiya nuqtalari) atrofida tizim jarayonlari beqaror tus olgani tufayli eng kichik tasodifiy ta'sirlar (fluktatsiya) ham uning holatini o'zgartirib yuboradi. Masalan, tog'lardagi o'q ovozi yoki yumalatilgan tosh bo'lagi katta falokatga - qor ko'chishi, toshlar ko'chishi va hokazolarga sabab bo'ladi.
Bifurkatsiya nuqtalari tadrijiylik jarayonining yangi tartibga o'tadigan chegarasini ifodalaydi. Boshqacha aytganda, insonning shakllanishi jarayonida yuzaga keladigan bifurkatsiya nuqtalari jarayonining yangi trayektoriyasini belgilaydi. Demak, tadrijiylikdagi sekin-astalik, ko'nikib borish bifurkatsiya tufayli qayta kechadigan holatlar bilan to'ldiriladi.
Inson ajdodlari ham mansub bo'lgan primatlardan avstralipiteklar (qoldiqlari Avstraliyada topilganidan shunday ataladi) muzliklar davri boshlanishi bilan maydoni qisqarib boradigan o'rmonlardan yalangliklarga chiqishga majbur bo'lgan. Ular qirilib ketmaslik uchun yangi ekologik muhitni o'zlashtiribgina qolmay, balki tashqi ta'sir ostida an'anaviy o'simlik mahsulotlari bilan birga oqsilga boy go'sht iste'mol qilish tajribasini ham olib o'tganlar. Bu, o'z navbatida, kuchli bo'lishni, orqa oyoqqa tayanib tik yurishni ta'minlagan.
Sinergetika nuqtayi nazariga ko'ra, inson shakllanishining ilk davrlari bemisl darajada tezlashganligi bilan xarakterlanadi. E'tiborga molik tomoni shundaki, xuddi ana shu davrda inson ajdodlarida aqlning (intellektning) nuqtalari muhim ahamiyat kasb etaveradi. Tadrijiylik mantiqining «o'ziga xos namoyon bo'lishi» natijasi o'laroq, ajdodlarimiz nochorgina yashab yurgan hayvondan mustahkam asab tizimi va rivojlangan miyaga ega bo'lgan mavjudotga aylandi. Endi bular awaldan o'zlari yaratgan yangi qurollarni ishlatishni, olovdan foydalanishni yo'lga qo'ydilar.
Asosiy tushunchalar
Do'stlaringiz bilan baham: |
