Qo‘qon xonligida kitobat va kutubxonachilik tarixi bob. Qo‘qon xonligida ijtimoiy-siyosiy va madaniy jarayonlar

Nazrullo Xoja ibn Muhammadali Xoja Xo‘qandiy.
58
Alloma, xattot. Sayyid 
Muhammad Xudoyorxon buyurtmalariga binoan Xoja Burhoniddin Marg‗inoniy 
hazratlarining ―Hidyai SHarif‖ asarlarini ko‗chirishga kirishib, 1287 (milodiy1870) 
yilda Madrasai O‗rdada itmomiga etkazganlar. 
Nosirhoji Xo‘qandiy Muhammad Shokir o‘g‘li
59
–
Xo‗qandning noyob 
san‘atkor xattotlaridan biri. Sarbahodir mahallasida tavallud topgan. Mustaqil oila 
qurgach, Bakovul mahallaga ko‗chib kelgan. Husnixat san‘atini Rojiy Xo‗qandiy va 
Mirzo Hayrullo Xo‗qandiylardan o‗rgangan, Asqarali CHarxiyga saboqdosh bo‗lgan. 
Hayoti ko‗pgina badiiy, diniy asarlarni kitobat qilish, jali qalamda she‘rlar, oyat va 
hadislar, duolar, hikmatli so‗zlarni ko‗chirish bilan o‗tgan. Kishini ajablantiradigan 
rasm tasvirlar, san‘atli xatlar va kitobatlarga lavhalar yasashga mohir, gazlama va 
baxmallarga shiorlar yozib, atrofiga ziynatli gullar berib, husnixat bilan yozish, 
patnislarga chiroyli gul solib, turli ranglar bilan bezashga o‗ta mahoratli edi. 
Nosirhoji kamtar, g‗oyat kambag‗al kishi edi. 1942 yilda mazkur Bakovul 
mahallasida (sobiq Furmanov ko‗chasi) etmish yoshida vafot qilgan va katta izdihom 
bilan Katta qabristonga dafn etilgan 
58
Muhammad Yahyoxon Xo‗qandiy. ―Xo‗qandi latif tarixi‖ (Tazkira). Toshkent: 2021. 
59
Murodov A. O‘rta Osiyo xattotlik san‘ati tarixidan. Toshkent: 1971. 137-b. 

---

Rojiy Xo‘qandiy
60
 -
mashhur xattot, shoir, bedilshunos alloma. O‗rta Osiyolik 
mashhur etti Rojiydan biri. Mullo Sulaymonqul Suyarqul o‗g‗li Rojiy 1871 yilda 
Sarmozor dahasining Qo‗rxona mahallasida tavallud topdi. Otalari Usta Suyarqul 
zamonasining iste‘dodli me‘mor va naqqoshlaridan bo‗lib, Xudoyorxon o‗rdasi 
qurilishida ishtirok etib, ichki darvozaning chap (shimol) tomonidagi guldastani 
(minorasimon me‘moriy unsur) qurganlar hamda bezatganlar. SHuningdek, Sulton 
Murodbek madrasasi peshtoqidagi guldastalarni qurganlar. Sulaymonqul Madrasai 
Mirda tahsil olib, alloma bo‗lib etishdi. Oldin Qo‗rxona masjidida, keyinroq esa, 
Shayxulislom guzaridagi katta masjidda imomlik qildi. Ayni paytda mudarrislik bilan 
ham shug‗ullanib, ko‗plab shogirdlarni alloma darajasiga etkazdi. O‗zi esa shahardagi 
besh – olti nafar yirik bedilshunoslardan biri edi. Xattotlik bobida ham shuhrat topdi. 
Bedilshunoslik bo‗yicha Ma‘sumxon Mahdum Gulxaniydan ta‘lim olgan. Rojiy fors, 
o‗zbek mumtoz adabiyotini chuqur o‗rgangan allomalardan edi. U kishi forsiy 
adabiyot muxlislariga Bedilning ―Nukot‖, ―Puyuzot‖ va ―G‗azaliyot‖ falsafalaridan 
dars berar edi. O‗zbekcha, forscha qasida, marsiya va tarixiy manzumalar yozgan. 
SHuningdek, Muhammad SHarif Gulxaniyga ergashib, o‗zbek tilida nazm bilan 
―Zarb ul masal‖yaratgan.
1924 yilda ellik olti yoshida noyabr oyida vafot etgan.