Qo‘qon xonligida kitobat va kutubxonachilik tarixi bob. Qo‘qon xonligida ijtimoiy-siyosiy va madaniy jarayonlar

 Muhammad Latif Xo‘qandiy
54
–
Xuqandi latifning latif xattotlaridan biri 
bo‗lib, SHahrisabzdan kelib turg‗un bo‗lib qolgan Muhammad SHarif Kotibning 
o‗g‗lidir. Hayoti va faoliyatiga oib ma‘lumotlarni topishga muyassar bo‗la olmadik. 
Hijriy 1228, milodiy 1813 yilda Amir Umarxonning topshirig‗i bilan Mir Alisher 
Navoiy hazratlarining ―CHor devon‖ asarlarini nasta‘liq xati bilan ko‗chirib kitobat 
qilgan. Devon g‗oyatda xushxat, jadvallari ziynatlangan, zarhal lavhalidir. O‗z.R FA 
SHarqshunoslik institutida saqlanadi. 
Muhammad Rahim Xo‘qandiy
55
– xattot, davlat arbobi. Tavallud va vafot 
yillari, hayoti va ijodiy faoliyati tafsilotlari ma‘lum emas. U kishi tomonidan 
ko‗chirilgan kitoblardan biri Moskva davlat tarix xalq kutubxonasi SHarq bo‗limida, 
ikkinchisi esa Moskva davlat xalqaro munosabatlar universiteti ilmiy kutubxonasi 
huzuridagi kitob muzeyida saqlanadi. Birinchi kitob – ―Majmua al ash‘or‖ 
forsiyzabon shoirlar tazeirasi bo‗lib, hijriy 1255 (milodiy 1839) yilda Istanbulda 
ko‗chirilgan. Ikkinchi kitob – ―Muxtasar al viqoya‖ ni ko‗chirish Xo‗qandda 
boshlanib, hijriy 1254 yil zulhijja oyi boshida (milodiy 1839 yil boshlarida) 
Istanbuldayakunlangan. Xattot 1838 – 1840 yillarda Istanbulda faoliyat ko‗rsatgan 
Qo‗qon xonligi elchiligi xodimi bo‗lgan. 
Muhammad Tohir Xo‘qandiy Usta Muhammad Sayyid Muboshir o‘g‘li
– 
Xo‗qandning mohir xattotlaridan va bedilshunos allomalaridan. Sobiq Qanoat 
Parvonachi mahallasida umrguzaronlik qilgan. Hayoti va tarjimai holi xaqida boshqa 
ma‘lumotimiz yo‗q. Mavlono Muqimiyning zamondoshlaridan, nasta‘liq xatining jali 
va xafi (yo‗g‗on va ingichka) tarzida yozishda zebo qalam, ayniqsa, shikasta xatga 
mohir xattotlardandir. Xattotlik tariximizda avvaldan Mirzo Abdulqodir Bedilning 
asarlari xattotlar tomonidan shikasta va riqo‘ xatlari bilan yozilib, ko‗chirilgan. 
54
Bobobekov H.N. Qo‘qon tarixi. T.: Fan, 1996. 191-b. 
55
Murodov A. O‘rta Osiyo xattotlik san‘ati tarixidan. Toshkent: 1971. 198-b. 

---

Muhammad Tohir ham Bedil devonini juda zebo shikasta xati bilan ipak qog‗ozga 
ko‗chirgan. Devonning hoshiyasida Mirzo Bedilning ruqa‘oti, devonning boshidaetti 
varaqdan iborat debocha bor. Bu debocha va devon lavhali bo‗lib, nozik gullar bilan 
ziynatlangan. Muzahhib lavhaga zarhal berib, nihoyatda chiroyli ishlagan. 
Muhammad Tohir Bedilning ―Qasoidi poyus‖ kitobini ham shikasta xati bilan 
ko‗chirgan. Haftrang ipak qog‗ozga ko‗chirilgan qirq sakkiz varaqli bayoz ham 
Muhammad Tohir Xo‗qandiy qalamiga mansub.