Qo‘qon xonligida kitobat va kutubxonachilik tarixi bob. Qo‘qon xonligida ijtimoiy-siyosiy va madaniy jarayonlar

Mirmahmud Qoriy Xo‘qandiy
 – 
alloma, so‗fiy, shoir, xattot. 
Mirmahmud Qori Mir SHamsuddin o‗g‗illari 1822 yilda Sarmozor dahasidagi 
Panjarasozlik mahallasida (boshqa bir manba‘da Qatag‗on dahasidagi Qashqariyon 
mahallasida) taxminan 1820 – 1830 yillarda tavallud topdilar. Maktabda savod 
chiqargach, Mullo Muhammad Niyoz qoridomullo qo‗llarida ilmi qiroat o‗rganib, 
qoriyi murattab bo‗ldilar. Madrasai Buzruk Xoja va Madrasai Mirda tahsil olib, ilmi 
arabiy, forsiy, sarf, nahv, lug‗at, ilmi mantiq va diniy bilimlarini o‗rgandilar. 
Xattotlikni Mirzo Bobokalon Xo‗qandiydan o‗rganganlar. Tahsil asnosi Abdulhakim 
Xalifa qo‗llarida tariqat maktabini ham o‗tadilar, majzub ruhidagi so‗fiy bo‗lib 
etishib, eshonlik martabasiga erishdilar. Xonaqohda o‗tirmay, 1888 yilgacha G‗ishtlik 
Masjidda, so‗ngra uzoq yillar G‗oziyog‗liq masjidida imomlik qildilar. Taqvoli porso 
kishi edilar. Tazkiralarda bayon etilishicha u zot qilqalam xattot bo‗lib, ko‗plab nodir 

---

kitoblarni go‗zal nasta‘liq xatida oqqa ko‗chirganlar. Qoriy hazratlarining pokiza, 
ajoyib inson ekanliklarini tasdiqlovchi ko‗plab xotiralar yuradi. Ulardan birida naql 
etilishicha, ul zoti bobarakot qalam uchini taroshlaganlarida hosil bo‗ladigan mayda 
payrahalarni tashlab yubormasdan alohida xaltachaga yig‗ib yurar va shogirdlariga ―- 
Vafot etganimdan so‗ng meni poklash uchun mana shu payrahalarni yoqib suv 
isitasizlar‖ deb vasiyat qilib yurar ekanlar. Vafotlaridan so‗ng shogirdlari haqiqatda 
ham mazkur payrahalarni yoqib suv isitgan ekanlar. Bir xaltacha payraha yig‗ilishi 
uchun qancha – qancha qalam tarashlangan, mazkur qalamlar ila qanchadan – qancha 
kitoblar ko‗chirilgan bulsa ekan?! Qoriy Xo‗qandiy hazratlari 1906 yilda 82 yoshda 
vafot etdilar. Katta izdihom bilan Katta qabristonga dafn etildilar.
U kishi she‘riyatda ham qalam tebratib, so‗fiyona she‘rlar: g‗azallar, 
muxammaslar yozganlar. Muxammaslarining katta qismi Mashrab alayhirrahmaga 
boylangan. Devonlari 1911 yilda Toshkentda chop etilgan. Mazkur devondan bir 
necha namunalar keltiramiz: