Qo`lyozma huquqida

Qo‘shin mazmunli so‘zlar sinonimiyasi. Qo‘shin va  uning  tarkibiy 

qismlarini ifodalovchi so‘zlarni ham shartli ravishda harbiy amaliyot terminlari 

sirasiga kiritish mumkin. Asarda qo‘shin va uning qismlarini ifodalovchi o‘z 

qatlamga  mansub  qoshun hamda qadimgi turkiy tilga ancha oldin o‘zlashgan 

cherik o‘zlashmasidan tashqari tarixan arab va fors tillariga oid lashkar,  navkar, 

sipah so‘zlari ham ishlatilgan.  

Lashkar tarixiy harbiy termin sifatida “qo‘shin, sipoh” ma’nolarini anglatadi

79

. 

Lashkar termini umumeroniy so‘z bo‘lib, ayrim eronshunoslar fikricha, askar so‘zi 

uning arabiylashgan shaklidir. Eron olimi Anjumoroy Nosiriy lashkarni “qit’a”, 

“bo‘lak” ma’nosidagi “lashk”dan kelib chiqqan deb hisoblaydi. Lekin bu tahlil 

oxirgi harf (r)ning qanday paydo bo‘lganligini izohlay olmaydi. I.Purdovud 

mazkur so‘zni avestoviy rataeshtra  va pahlaviy artishtar (jangchi) bilan bog‘liq 

hisoblaydi

80

. Bu esa terminning shakliy va ma’noviy ildizini to‘g‘ri asoslaydi, deb 

hisoblaymiz. Bugungi Eron harbiy tizimida bir lashkar bir necha (odatda to‘rtta) 

hang (otryad)dan tuziladi

81

.  

Sipoh so‘zining fors tilida ham, o‘zbek tilining tarixiy leksikasida ham sipah, 

ispah shakllari uchraydi. Jumladan, “barcha sipohi zafardastgoh tong otg‘uncha ot 

va yarog‘ va asbobi harb va qitol asbobining istikmolig‘a sa’yi mashkur va 

ko‘shishi g‘ayri mahsur bila ishtig‘ol ko‘rguzdilar” yoki  

                                                             

79

Дадабоев Ҳ. Тарихий ҳарбий терминлар луғати.  – Тошкент: Университет, 2003. – Б. 72.  

80

 

 یﺰﯾﺮﺒﺗ ﻒﻠﺧ ﻦﺑ ﺪﻤﺤﻣ ﻦﯾﺪﻟا ﺲﻤﺷ

 .

ﺎھﺮﺑ

ﻊﻃﺎﻗ ن

 .

ﻦﯿﻌﻣ ﺪﻤﺤﻣ ﺮﺘﮐد مﺎﻤﺘھا ﺎﺑ

 .

ناﺮﮭﺗ

 .

ﺮﯿﺒﮐ ﺮﯿﻣا

 .

١٣٨٦

 

 .

 ﺪﻠﺟ

١

.

 ص

٢٢٨

 

81

 Пурдовуд Иброҳим. Хурда Авесто. Аз силсилаи энтэшоротэ зардуштийонэ Ирон ва Бомбей. 1340 ҳ.с. 97. 

---

41 

 

Ko‘rguzib g‘ayrat sipah ahli tamom, 

Oldilar qatl aylamakdin borcha kom.  

Fors tilida uning yana isbah shakli ham uchraydi. Mazkur so‘z qadimgi fors 

tilida spâda, avestoviyda spâdha shaklida bo‘lib, pahlaviy tilida spâh ko‘rinishini 

olgan

82

. So‘zning shaklida o‘zaro farqlar mavjud bo‘lsa ham, uning lug‘aviy 

ma’nosi deyarli o‘zgarmagan. Bu so‘z Eronning hozirgi harbiy tizimida muayyan 

ma’no – bir necha lashkarni o‘z ichiga oluvchi birlikni anglatadi

83

. 

Ogahiyda sanoqsiz askar, lashkarning ko‘pligi “sipohi falak ishtiboh” 

birikmasi orqali ifodalangan o‘rinlarni ko‘plab uchratamiz.   

Sipar, sovut so‘zlari.  

Sipar – qalqon

84

:  

 Birov yetkurubon siparg‘a jilo,  

 Birov xudm oyinasiga safo. (23

a

).  

 

Javshan – forscha “sovut”, “zirih”

85

:  

    Birov javshanig‘a, namoyish berib,  

    Birov chorqabg‘a kushoyish berib. (23

a

). 

 

Sinon, nayza so‘zlari. Sinon arab tilida “nayza” degan ma’noni anglatadi va 

asarda ham shu ma’noda ishlatilgan

86

:  

Birovga ititmak ish o‘ldi sinon,  

Ki o‘tgay aduv sinasidin ravon. (23

a

). 

Shuningdek, JVSda turkiy nayza atamasi ham qo‘llanilgan. Masalan, “Ikki 

tarafdin qilichu nayza iste’molig‘a ishtig‘ol ko‘rguzdilar”. (51

b

).