Qo`lyozma huquqida

2.3. Ma’muriy-hududiy bo‘linish bilan bog‘liq ijtimoiy-siyosiy leksikada 

sinonimiya.  Tilshunosligimizda XI – XIV asrlar yozma yodgorliklari tilidagi 

ma’muriy-hududiy bo‘linishni ifodalovchi ijtimoiy-siyosiy so‘zlar maxsus tadqiq 

qilingan

113

. Ogahiyning tarixiy asarlaridagi ma’muriy-hududiy bo‘linish bilan 

bog‘liq so‘zlar tadqiq qilingan davr yozma yodgorliklari tilidan keskin bo‘lmasa 

ham farq qiladi. Ogahiy tarixiy asarlarida ma’muriy-hududiy bo‘linish bilan 

bog‘liq quyidagi so‘zlar uchraydi:  

Mamlakat – ﺖﮑﻠﻤﻣ davlat, mamlakat:  

Qasdi edi mamlakat oroyishi, 

Komi edi xalqning osoyishi. (RD, 256

a

).  

                                                             

111

 Алишер Навоий. Арбаъин. – Тошкент: Наврўз, 1994. – Б. 5. 

112

 Алишер  Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. Йигирма томлик. Ўн иккинчи  том. – Тошкент: Фан, 1996.   

– Б. 93. 

113

 Дадабаев  Х. Наименование  единиц  административно  территориального  деления  в  старотюркских 

памятниках XI-XIV вв // Адабий мерос.– №53. 1990.. – С. 36-43.   

---

50 

 

Ushbu so‘z solnomalar davomida ayrim o‘rinlarda viloyat ma’nosida ham 

ishlatilgan: ... yakshanba kuni ul hazrat livoyi nusrathavoni Hazorasb 

mamlakatidin mutaharrik va shuqqakusho qilib... (288

a

). Shuningdek, mulk ﮏﻠﻣ 

va davlat ﺖﻟود so‘zlari ham mamlakat so‘zining sinonimi sifatida ishlatilgan:  

Qilib tadbiru ko‘shish ehtimomin, 

Tuzatdi mulku davlat intizomin. (RD, 255

b

). 

 

Asardan  joy  olgan  quyidagi  parchada  vatan  ﻦﻃو  so‘zi  ham 

umumiste’moldagi ma’nosi, ham ma’muriy birlik ifodalovchi ijtimoiy-siyosiy so‘z 

sifatida ishlatilgan: 

Kishikim, yamonlig‘ erur shevasi, 

Kelur har nafas boshiga yuz balo. 

Jaloyi vatan aylab ani falak 

Qilur g‘urbat anduhiga mubtalo. (RD, 277

a

).  

Asardagi ushbu parcha mansub matn mazmuni “vatandan judo bo‘lish”

114

 

mazmunidagi  jaloyi vatan  birikmasini  “mamlakatdan  badarg‘a  qilinish” 

ma’nolarida ham tushunishni taqazo qiladi. 

  Davlat, mamlakat ma’nolarini ifodalovchi so‘zlardan yana biri ayolat  ﻟﺎﯾا