Qo`lyozma huquqida



Download 0,51 Mb.
Pdf ko'rish
bet24/48
Sana31.12.2021
Hajmi0,51 Mb.
#269312
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   48
Bog'liq
ogahij tarixij asarlarida leksikaning shakl va mano munosabatiga kora turlari

  مدﺮﻣ pahlaviy tilida martôm, Turfon matnlarida mrdhm, 

mardôhm shaklida ishlatilgan

57

. Ko rinadiki, u mard (odam) va dôhm (tuxum, 



urug , avlod) so zlarining birikuvi bo lib, aynan “odam bolasi” yoki  “odam 

avlodi” degan ma’noni beradi. Demak, mardum fors tilida, shuningdek, eski 

o zbek tilida ham yakka ot (odam, inson, kishi), ham jamlovchi ot (xalq, el, 

millat) ma’nolarini anglatishi o zining tarixiy-etimologik asosiga ega. Tahlillar 



mardumning dastlabki ma’nosi “inson”, “odam” yoki “xalq”, “el” bo lib, “ko z 

qorachig i” ma’nosi “mardumi chashm” – “ko z odami” birikmasi yoki metafora 

asosida ko chgan mardumak // marduma so zining qisqarishi ekanini ko rsatadi. 

Qorachiqning “ko z odami” yoki “ko z ichidagi odam” deya parafraza hosil 

qilishini arab tilida ham ko rishimiz mumkin. Ko z qorachig i arab tilida 

“odamu-l-ayn” – “ko z odami” ham deyiladi. E’tiborlisi shuki, qorachiq 

so zining o zi ham “qora” so zining xalq, odam ma’nosi asosida shakllangan. 

Qara so zi xalq, odam ma’nosida, jumladan, “Bilga xoqon”da ishlatilgan: qara – 

                                                             

54

 Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. Биринчи том. – Тошкент: Фан, 1987. – Б. 133. 



55

 Навоий асарлари луғати. – Тошкент: Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1972. – Б. 363.    

56

 Алишер Навоий асарлари тилининг изоҳли луғати. Иккинчи том.  – Тошкент: Фан, 1983. – Б. 235.  



57

 Шамсиддин Муҳаммад бин Халаф Табризий. Бурҳони қотеъ. – Теҳрон: Амири Кабир. 1997, – Б. 1985. 




34 

 

black; ordinary, common; common people  (BK  E29)

58

.  Kichraytirish-erkalash 



ma’nosini hosil qiluvchi  -chiq shakl yasovchisi otga (garchi u turkumlararo 

ko chish natijasi bo lsa ham) qo shilishi buni isbotlaydi. Eng muhimi, bu erda 

turli etnik guruhlarga mansub xalqlar tillaridagi nominatsiya tamoyillari 

muvofiqligidir.  

Mazkur so zning Alisher Navoiy asarlarida ishlatilishini statistik o rganish 

Hazrat  lirikasida  mardum “ko z mardumi” shaklida yoki ko z chorachig i 

ma’nosiga  ishora  qiluvchi  diyda, g amza, nazar kabilar bilan ishlatilganini 

ko rsatadi. Dalil sifatida aytish mumkinki, “Badoyu’ ul-bidoya”da ushbu so z 24 

marta ishlatilgan bo lib, ularning aksarida – 23 tasida ko z qorachig i ma’nosi 

ko zga tashlanadi. Masalan,   

Kemadin har dam chiqib rangin suv ko zum qonidek,  

Anda yor andoqki mardum diydayi purxun aro

59

.  


Agar harf o lsa mudg am, vahki, xoling nuqta idg omin  

Ayon qildi ko zumnung mardumi ichra maqom aylab

60

.  


Quyidagi baytda esa mardum har ikkala ma’nosida ham ishlatilib, iyhom 

san’ati yuzaga kelgan: 

Ko z uyidin ul pari ram qildi, mardum ashkidin  

Bo ldi chun hamxona tardoman, erur avlo gurez

61

.  


“Holoti Pahlavon Muhammad”dan olingan quyidagi parchada ishlatilgan 

mardumafkanliq so zi “odamlarni yiqitish” ma’nosini berib, uning o zagi “xalq”, 

“odamlar” ma’nosidagi mardum ekani ayon: “Bovujudi ulki, o z fanidaki, kushti 

bo lg aykim,  shuhrati    ul    ism    biladur    va    oncha    yakfanliqda    va    

mardumafkanliqda  kichik  yoshliq  erkondurkim,  shogird  kushtigir erkondur va 

bu fanda ne varzish qilur erkondur

62

. Hazrat asarlarida “mardumak” ko z 



qorachig i ma’nosida ishlatiladi. Jumladan, Alisher Navoiy Husayn Boyqaroni 

                                                             

58

 

Talat Tekin. Grammar of Orkhon Turkish, Indiana University Press (copyright 1958). Hazırlayan: Blake 



Sherblom-Woodard and Grace Mrowicki. PDFləşdirən: Mehran Bahari. 

http://mehran1.persianblog.com

http://sozumuz.blogspot.com/



 

59

 Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. Биринчи том. – Тошкент: Фан, 1987. – Б. 41. 



60

 Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. Биринчи том. – Тошкент: Фан, 1987. – Б. 85. 

61

 Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. Биринчи том. – Тошкент: Фан, 1987. – Б. 210.  



62

 Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. Ўн бешинчи том. – Тошкент: Фан, 1999. – Б. 133. 




35 

 

“fazlu kamol hadiqasining mardumaki  biynosi (ko radigan ko z gavhari)”



63

 deb 


ta’riflaydi.  

Alisher Navoiy asarlari leksik fondi keyingi asrlarda ham mumtoz 

adiblarimiz uchun me’yor, o ziga xos etalon vazifasini bajarib keldi. Masalan, 

Ogahiy tarixiy asarlarida bu so zning quyidagi ma’nolari ko zga tashlanadi:  

 


Download 0,51 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   48




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish