millat) ma’nolarini anglatishi o zining tarixiy-etimologik asosiga ega. Tahlillar
Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. Биринчи том. – Тошкент: Фан, 1987. – Б. 133.
Навоий асарлари луғати. – Тошкент: Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1972. – Б. 363.
Алишер Навоий асарлари тилининг изоҳли луғати. Иккинчи том. – Тошкент: Фан, 1983. – Б. 235.
Шамсиддин Муҳаммад бин Халаф Табризий. Бурҳони қотеъ. – Теҳрон: Амири Кабир. 1997, – Б. 1985.
34
black; ordinary, common; common people (BK E29)
58
. Kichraytirish-erkalash
ma’nosini hosil qiluvchi
-chiq shakl yasovchisi otga (garchi u turkumlararo
ko chish natijasi bo lsa ham) qo shilishi buni isbotlaydi. Eng muhimi, bu erda
turli etnik guruhlarga mansub xalqlar tillaridagi nominatsiya tamoyillari
muvofiqligidir.
Mazkur so zning Alisher Navoiy asarlarida ishlatilishini statistik o rganish
Hazrat lirikasida mardum “ko z mardumi” shaklida yoki ko z chorachig i
ma’nosiga ishora qiluvchi diyda, g amza, nazar kabilar bilan ishlatilganini
ko rsatadi. Dalil sifatida aytish mumkinki, “Badoyu’ ul-bidoya”da ushbu so z 24
marta ishlatilgan bo lib, ularning aksarida – 23 tasida ko z qorachig i ma’nosi
ko zga tashlanadi. Masalan,
Kemadin har dam chiqib rangin suv ko zum qonidek,
Anda yor andoqki mardum diydayi purxun aro
59
.
Agar harf o lsa mudg am, vahki, xoling nuqta idg omin
Ayon qildi ko zumnung mardumi ichra maqom aylab
60
.
Quyidagi baytda esa
mardum har ikkala ma’nosida ham ishlatilib, iyhom
san’ati yuzaga kelgan:
Ko z uyidin ul pari ram qildi, mardum ashkidin
Bo ldi chun hamxona tardoman, erur avlo gurez
61
.
“Holoti Pahlavon Muhammad”dan olingan quyidagi parchada ishlatilgan
mardumafkanliq so zi “odamlarni yiqitish” ma’nosini berib, uning o zagi “xalq”,
“odamlar” ma’nosidagi mardum ekani ayon: “Bovujudi ulki, o z fanidaki, kushti
bo lg aykim, shuhrati ul ism biladur va oncha yakfanliqda va
mardumafkanliqda kichik yoshliq erkondurkim, shogird kushtigir erkondur va
bu fanda ne varzish qilur erkondur
62
. Hazrat asarlarida “mardumak” ko z
qorachig i ma’nosida ishlatiladi. Jumladan, Alisher Navoiy Husayn Boyqaroni
58
Talat Tekin. Grammar of Orkhon Turkish, Indiana University Press (copyright 1958). Hazırlayan: Blake
Sherblom-Woodard and Grace Mrowicki. PDFləşdirən: Mehran Bahari.
http://mehran1.persianblog.com
;
http://sozumuz.blogspot.com/
59
Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. Биринчи том. – Тошкент: Фан, 1987. – Б. 41.
60
Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. Биринчи том. – Тошкент: Фан, 1987. – Б. 85.
61
Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. Биринчи том. – Тошкент: Фан, 1987. – Б. 210.
62
Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. Ўн бешинчи том. – Тошкент: Фан, 1999. – Б. 133.
35
“fazlu kamol hadiqasining mardumaki biynosi (ko radigan ko z gavhari)”
63
deb
ta’riflaydi.
Alisher Navoiy asarlari leksik fondi keyingi asrlarda ham mumtoz
adiblarimiz uchun me’yor, o ziga xos etalon vazifasini bajarib keldi. Masalan,
Ogahiy tarixiy asarlarida bu so zning quyidagi ma’nolari ko zga tashlanadi:
Do'stlaringiz bilan baham: