Qо‘lyozma huquqi udk 665. 63 Orzuev Shoxrux Nuriddinovich

1.6. Anomal past bosimli qatlamni burg‘ilashda eritmalarni yutilishiga qarshi 
kurashda har xil to‘ldiruvchilardan foydalanish texnologiyasi
 
Burg‘ilash eritmalarini yutilishini oldini olishda boshqa texnik vositalar 
sifatida quyidagi eritmalarni to‘ldiruvchilaridan foydalaniladi.
Tikuv eritmasining tamponidan foydalanish 
To‘qimali eritmaning zichligi 1400 kg/m3 bo‘lgan suyuqlik aralashmasidan 
iborat bo‘lib, PAN (poliakril-nitil) yoki nitron to‘qimasini tuzli eritmaga 
aralashmasidan tayyorlanadi. To‘qimali aralashma uzoq vaqt haroratni tez 
farqlanishida ham o‘zining xossasini yo‘qotmaydi hamda burg‘ilash sharoitida 
ham uzoq vaqt saqlanishi mumkin.
To‘qimali aralashma «Novoiazot» IB tomonidan olinadi. Bu tamponning 
asosiy xususiyati yutilish bilan kurashishda eritmaga suvni aralashmasini yoki 
burg‘ilash eritmasi 1:1 miqdorda mos ravishda aralashtirilganda nitron 
to‘qimalarini tiklanishi (koagulyatsiya quyuqlashishi) natijasida rezina 
ko‘rinishidagi shakllanishni paydo bo‘lishi va tuzilmada mustahkamlanish paydo 
bo‘ladi.
Tuzilmali aralashma ya’ni rezinaga o‘xshash massa loyli eritma bilan o‘zaro 
ta’sirida zaharli xususiyatga ega bo‘lmaydi.
Ishni amalga oshirish quyidagicha: Bufer suyuqligi sifatida burg‘ilash 
asbobiga 1 m3 hajmdagi dizel yoqilg‘isi haydaladi, izidan 2–3 m3 hajmdagi 
to‘qimali aralashma undan keyin 1 m3 miqdordagi dizel yoqilg‘i ya’ni ajratuvchi 
tiqin sifatida haydaladi. Bu eritmalar bosim bilan haydaladi. Burg‘ilash quvurida 
burg‘ilash eritmasi bilan aralashadi. Olingan to‘qimali aralashma yutilish zonasiga 
haydaladi. 
Asbestni maydalanganidan tayyorlangan tampon 
Asbestdan tayyorlangan tampon yutilish zonalarini bekitishda keng 
qo‘llaniladi. Undan sement ko‘prigi o‘rnatishda foydalaniladi.
Tampondan sement ko‘prigini o‘rnatish tartibi quyidagicha:

---

23 
O‘rtadagi idishga 5-6 m3 hajmdagi ishchi eritma yig‘iladi va doimiy 
ravishda aralashtirilib turish va unga ketma – ket asbest bo‘lakchalaridan qo‘shib 
turiladi to aralashmani 7–8% miqdoriga tenglashguncha. 25-30 minut daqiqadan 
so‘ng quyuq bir jinsli aralashma olinadi va burg‘ilash asbobiga haydaladi. Haydash 
so‘nggida yutilish zonasiga haydovchi suyuqlik hajmiga teng bo‘lgan tampon 
haydaladi. 10-12 soat o‘tgandan so‘ng 3,0 - 3,5 MPa bosimda opressovka qilinadi 
va tampon borligi tekshirib ko‘riladi.
Rezina bulakchalaridan tampon 
Rezinali bo‘lakchalardan tampon quyidagi tartibda tayyorlanadi: bentonitli 
eritmadan 5 – 6 m3 aralashma tayyorlanadi, unga umumiy hajmga nisbatan 2-3% 
rezina bo‘lakchalaridan qo‘shiladi va undan keyin bu aralashma quduqqa 
haydaladi. Bunday turdagi yutilish zonasiga sement ko‘prigini o‘rnatishdan oldin 
haydaladi.
Aralashmani asbest bilan kayta ishlash 
Mahsuldor qatlam qirqimini burg‘ilash jarayonida burg‘ilash eritmalariga 
to‘ldiruvchi sifatida qo‘shilib kolmatatsiya xossasini kuchaytirish maqsadida 
asbest qo‘shiladi. Bu eritmadan sement ko‘prigini o‘rnatishda va qisman 
yutilishlarda qo‘llaniladi. Eritmani asbest bilan qayta ishlash tarnov orqali amalga 
oshirilib 0,5 – 1,2% miqdorida qo‘shiladi.

---

24