Qо‘lyozma huquqi udk 665. 63 Orzuev Shoxrux Nuriddinovich

 
1.4. Anomal past bosimli qatlam sharoitida burg‘ilash jarayonida 
qo‘llaniladigan texnologiyalar
Uch fazali ko‘piklardan va yuqori qovushqoqli gelli tarkibli eritmadan
foydalanib qatlamni vaqtinchalik bekitish ishlari quduq tubi zonasida ishonchli 
olib borilganda kolmatatsiyaning oldi olinadi hamda ochilgan g‘ovakli va yoriqli 
kollektorlarning o‘tkazuvchanligini ta’minlaydi. Quduqlarni qurish jarayonida 
texnologik ishlarda yuqori o‘tkazuvchan kollektorlarni sifatli izolyatsiya qilish 
qoidalariga rioya qilinadi hamda ta’mirlash va tiklash ishlarini amalga oshirishda 
quduqni uchirish ishlari ham olib boriladi. Bunda quyidagi turdagi har xil omillar 
hisobga olinadi:
g‘ovaklik muhitining o‘tkazuvchanligiga ko‘piklarni ta’sir qilishi;
texnologik operatsiya jarayonida ustun bo‘yicha ko‘pikning gidrostatik 
bosimining o‘zgarishi; 
quyidagi masalalar amalga oshiriladi: 
ko‘pikli tizimni tayyorlashda tarkibni ishlash va tayyorlash usullarini ishlab 
chiqish; 
gel hosil qiluvchi tarkibni tayyorlash va usullarni ishlab chiqish; 
har tog‘-geologik sharoitda quduqlarni uchirish usullari. 
Yopiq sirkulyatsiya tizimi orqali qatlamdan kirib keladigan flyuid oqimini 
boshqarish orqali quduqlarni yuvish texnologiyasida “quduq-qatlam” muvozanati 
ishlarida repressiyani boshqarish sharoitida olib borish hamda depressiya 
sharoitiga yuvish ishlarini o‘tkazishning imkoniyati tug‘iladi. Anomal past qatlam 

---

18 
bosim sharoitida anomallik koeffitsiyenti Ka = 0,9-0,1 bo‘lganda ham 
repressiyadan - depressiyaga o‘tiladi va qatlamdan flyuidlarning oqimini chaqirish 
orqali bir vaqtda birgalikda quduqning tubi zonasiga ishlov berish amalga 
oshiriladi. 
Yopiq 
turdagi 
sirkulyatsiya 
tizimida ko‘piklardan qaytadan 
foydalanilganda yuvuvchi eritmalarning tarkibiga qo‘shiladigan kimyoviy 
reagentlarning sarfi kamayadi. 
“Quduq-qatlam”ning muvozanat bosimida Anomal past bosimli qatlam
sharoitida mahsuldor qatlamlarni ochish va quduqlarni tugallashda mahsuldor 
yotqiziqlarning tabiiy kollektorlik xossalari saqlanib qolinadi [7]. 
- quduqlarni qurishda mahsuldor qatlamlarni ochishda ko‘pik bilan 
yuvishda yopiq sirkulyatsiya tizimidan foydalanish; 
- anomal past qatlam bosimi sharoitida quduqlarni mustahkamlashda 
mahsuldor qatlamning ifloslanishining oldi olinadi; 
- qo‘pikli tizimda qatlamni perforatsiya qilib ochish.
Anomal past qatlam bosimi sharoitida qatlam suvlarining oqimini bekitish 
texnologiyasini qo‘llash yordamida tubdan va qatlamlarning oralig‘idan kirib 
keladigan suvlarni bekitishda suvda eriydigan silikatlarni qo‘llashdan boshlanadi. 
Quduqlarni o‘zlashtirish texnologisida ko‘pikli tizim qo‘llanilganda 
qatlamga beriladigan depressiyaning kattaligi va unga flyuid oqimining bir 
meyorda kirib kelishi boshqariladi hamda qatlamning quduq tubi zonasidagi 
filtratlarni va qattiq zarrachalarning chiqib ketishi sifatli amalga oshiriladi [8]. 
Quduqni qurishdagi ishlarning normal amalga oshirilishi ko‘p holatda 
flyuidlarning oqimini chaqirish rejimining to‘g‘ri tanlanishiga bog‘liqdir. Anomal 
past qatlam bosimi sharoitida qatlamdan oqimni chaqirishda depressiya 
qo‘llanilganligi uchun gazlarning kutilmaganda paydo bo‘lishi murakkabliklarni 
keltirib chiqaradi: 
ishlatish quvurlar birikmasini deformatsiyalanishi; 
quvur birikmasining orqasidagi sement toshining yaxlitligining buzilishi; 
qatlamda quduqning tubi zonasida tog‘ jinslarining kollektorlarini buzilishi 
va deformatsiyali o‘zgarishi. 

---

19 
Anomal past qatlam bosimi sharoitida quduqlarni o‘zlashtirishda ko‘pikli 
tizimning yopiq sirkulyatsiyasi qo‘llanilganda quyidagi choralar oldindan 
ko‘riladi:
quduq tubidagi bosimni bir meyorda pasaytirishda va qatlamdan oqimni 
chaqirishda qulay sharoit yaratiladi; 
yuvuvchi suyuqliklarning filtratlari va qattiq jipslab bekituvchi zarrachalar 
qatlam quduq tubi zonasidan sifatli chiqarib tashlanadi; 
qatlamning tabiiy kolektorlik xossalari saqlanib qolinadi; 
nazorat qilib bo‘lmaydigan neftgaz paydo bo‘lishi va ochiq favvoralarning 
oldi olinadi; 
belgilangan loyihaviy muddatda quduqlar o‘zlashtiriladi va ishlatishga 
topshiriladi. 
Quduqlarni o‘zlashtirish jarayonida quvurning orqa halqasi orqali ko‘pik 
belgilangan ko‘rsatgichda aeratsiyalanadi va bosim ostida quduqqa haydaladi. 
Ko‘pik zichligining kattaligi suyuqlik va inert gazning sarfini nisbatlarini 
o‘zgartirish orqali boshqariladi va 900-100 kg/m3 qiymat kattaligida tayyorlash 
mumkin hamda qatlamni bir meyorda ishga qo‘shilishi ta’minlanadi. 
Anomal past bosimli qatlam sharoitida mahsuldor qatlamlarni birlamchi 
ochishda va quduqlarni o‘zlashtirishda texnologik jarayonlarni muvaffaqiyatli 
amalga oshirishda va xavfsizlikni ta’minlashda maxsus quduq usti jihozlaridan 
foydalaniladi va ularning elementlariga quyidagilar kiradi: quduq ustini 
germetiklovchi jihoz (aylanuvchi preventor); gaz suyuqlik ejektori yoki burg‘ilash 
bazasidagi qo‘piklarni tayyorlashda qo‘llaniladigan aerator; korxona bazasidagi 
sirkulyatsiya 
oqimidagi ko‘piklarni parchalaydigan 
tozalovchi 
bloklar 
(“O‘zgeoburg‘ineftgaz” AKning burg‘ilash obektlarida qo‘llaniladi); inert 
gazsimon 
agentlarni 
taqsimlovchi 
blok (“Shurtanneftgaz” USHK va 
“Muborakneftgaz” USHK azot ishlab chiqarishda va quduqlarni kapital ta’mirlab 
o‘zlashtirish jarayonida qo‘llanilmoqda); quduqning ichiga o‘rnatiladigan 
jamlanmalarning majmuasi. 

---

20 
Yuqorida keltirilgan texnologiyalarning ko‘pchiligi hozirgi vaqtda ishlab 
chiqarish sharoitida keng qo‘llanilmoqda hamda qatlamni bekitishda uch fazali 
ko‘piklardan (ko‘pik-loyli eritmalar) va yuqori qovushqoqlikka ega bo‘lgan gel 
tarkibli eritmalardan hamda yutilishlarni bartaraflashda va qatlam suvlarini 
bekitishda natriy silikatidan foydalanish sanoat sinov bosqichidan o‘tkazilgan va 
mahsuldor qatlamlarni birlamchi ochishda va ta’mirlash ishlarini amalga 
oshirishda Sho‘rtan, Pomuq, Ko‘kdumaloq, Alan, Dengizko‘l, Shimoliy Pomuq, 
Janubiy Kemachi va boshqa konlarda qo‘llanilmoqda. Anomal past qatlam bosimi 
sharoitida burg‘ilab qatlamni birlamchi ochish va quduqlarni o‘zlashtirishda hamda 
mahsuldor qatlamga ikkilamchi va hakozo ishlov berishda yopiq tizimli germetikli 
qurilmalardan foydalanishda ikki fazali va uch fazali tizimlardan foydalanilganda 
qatlamning geologik holatiga to‘g‘ri baho berilib asoslanganda yuqori 
ko‘rsatgichga erishiladi.