Qizil va qora indd

shaxsiy fikrning xuddi o‘zginasi bo‘lgan hamda xalqni inonmaslik kabi 

yaramas odatga o‘rgatgan ikki palatali boshqarish tizimidan buyon 

fransuz cherkovi o‘zining haqiqiy dushmani kitoblar ekanini tushunib 

qolgan edi. Itoatkorlik... Uning nazarida eng katta fazilat ana shu edi. 

Ilm sohasida, hatto ilohiyot fanida katta yutuqlarga erishmoq asosli 

ravishda unga shubhali tuyulardi. Zero ma’rifatli odamning Seyes yoki 

Greguarga o‘xshab dushman tomoniga o‘tib ketishga kim ham xalal 

bera olardi? Qattiq xavfsirab qolgan cherkov yagona najot manbai 

---

200

sifatida panaga yopishib olgandi. Faqat papagina shaxsiy fikrga chek 

qo‘yishi hamda o‘zining dabdabali va taqvoga to‘la saroy marosimlari 

yordamida foniy dunyo kishilarining ma’naviy buzuq aqliga xiyol 

bo‘lsa-da, ta’sir ko‘rsatishi mumkin edi.

Seminariyada aytiladigan barcha gaplarda astoydil rad etilu-

vchi bu turli-tuman haqiqatlarni elas-elas ilg‘ab olar ekan, Jyulen 

asta-sekin ruhiy tushkunlikka tusha boshladi. U ko‘p shug‘ullanar 

va ruhoniy uchun juda foydali, biroq uning nazarida, o‘ta soxta va 

o‘zi uchun mutlaqo qiziqarsiz bo‘lgan turli-tuman bilimlarni tezda 

o‘zlashtirib olmoqda edi. Yigit, bu yerda mening shundan boshqa 

ishim yo‘q, deb hisoblardi.

«Nahot meni hamma unutib yuborgan bo‘lsa?» deya o‘ylardi u.

Jyulen janob Pirarning Dijon shtempeli qo‘yilgan talaygina xatlarni 

olib, ularni yoqib yuborganidan bexabar edi. Garchi bu maktublar 

odob chegarasidan chiqmay yozilgan bo‘lsa-da, ularda jo‘shqin ehtiros 

sezilar va bu sevgini dahshatli vijdon azobi ta’qib etayotgani ayon 

bo‘lardi. «Yanayam yaxshi, – deya o‘ylardi abbat Pirar, – bu yigit har 

qalay imonli ayolni sevgan ekan-ku».

Bir kuni abbat Pirar yana bir maktubni ochib ko‘rdi. Ko‘z yoshlari 

tomaverib, yoyilib ketganidan bu xatning faqat yarmisinigina o‘qisa 

bo‘lardi: bu Jyulen bilan abadiy vidolashuv edi.

«Nihoyat, – deb yozilgan edi xatda, – yaratgan Parvardigor 

mendan marhamatini ayamay dilimga nafrat soldi. Yo‘q-yo‘q, guno-

himning sababchisidan emas, zero, u o‘la-o‘lgunimcha men uchun 

dunyodagi eng aziz odam bo‘lib qolaveradi, gunohning o‘zidan 

nafratlana boshladim men, qurbonlik keltirildi, do‘stginam. Ko‘rib 

turibsizki, ko‘plab ko‘z yoshlari evaziga erishdim bunga. Siz ni-

hoyatda yaxshi ko‘rgan bolalarimning g‘amini yeyish ustun keldi. 

Tangri taoloning qahri qattiq, lekin uning marhamati ham keng 

– endi u onalarining gunohi uchun bolalarni jazolamaydi. Alvido, 

Jyulen, odamlarga nisbatan adolatli bo‘ling». Xatning oxiridagi ana 

shu vidolashuv so‘zlarini deyarli o‘qib bo‘lmasdi. Maktubga, garchi 

Jyulenning javob qaytarmasligiga umid bildirilgan, mabodo javob 

qaytarganda ham es-hushini yig‘a boshlagan bir ayol qizarmay o‘qiy 

oladigan darajada odob bilan yozish iltimos qilingan bo‘lsa-da, Dijon 

manzili ilova etilgandi.

Jyulenning ruhiy tushkunligi allaqaysi bir tujjor seminariyaga har 

portsiyasini 83 santimdan sotadigan taxchil ovqat bilan birgalikda 

---

201

uning sog‘ligiga ta’sir eta boshlagan paytlarda bir kuni ertalab uning 

hujrasida daf’atan Fuke paydo bo‘lib qoldi.

– Nihoyat seni topdim-a. Minnat emas-ku, lekin atay seni ko‘rish 

uchun Bezansonga beshinchi bor kelishim. Shu degin, har gal darvoza 

oldida bir to‘nka nusxaga duch kelaman. Hatto seminariyaning eshigi 

oldiga qorovul ham qo‘yib ko‘rdim. Jin urgur, nega hech ko‘chaga 

chiqmaysan?

– O‘zimni-o‘zim sinab yuribman.

– Bu deyman, juda o‘zgarib ketibsan-ku. Aloha seni ko‘radigan 

kun ham bor ekan-ku! Ikkita besh franklik mullajiring hozir aqlimni 

kiritdi: men, ahmoq shu pulni birinchi kelganimdayoq bersam bo‘lmas 

ekanmi.

Ikki do‘stning suhbati sira tamom bo‘lay demasdi. Birdan Jyulen-

ning rangi oqarib ketdi, Fuke unga:

– Aytmoqchi, bilasanmi, o‘quvchilaringning onasi juda taqvoga 

berilib ketdi, – deb qoldi.

Shunday deya u odatda otashin qalb sohibi uchun eng aziz nar-

salar haqida gapirilganda, nogahon uni qattiq iztirobga soladigan bir 

takallufsizlik bilan hikoya qila boshladi:

– Ha, og‘ayni, shu degin, juda xudojo‘y bo‘lib qolgan. Aytishlaricha, 

ziyoratgohlarga borarmish. Biroq de Renal xonim boyaqish Shelan-

ning ortidan uzoq josuslik qilib yurgan anovi abbat Maslonni rosa 

sharmanda qildi. U o‘sha pop bilan gaplashishni istamay, gunohiga 

tavba qilish uchun Dijon yoki Bezansonga borar ekan.

– U Bezansonga ham kelib turadimi? – lov etib qizarganicha 

so‘radi Jyulen.

– Ha, tez-tez kelib turadi, – dedi javoban ajablanib Fuke.

– Yoningda «Konstitutsionalist»ning biron nusxasi...

– Nima deding? – deya qayta so‘radi Fuke.

– Yoningda «Konstitutsionalist»ning biron nusxasi bormi, deb 

so‘rayapman, – deya takrorladi Jyulen juda xotirjam ohangda. – Bu 

yerda, Bezansonda uning har nusxasini o‘ttiz sudan sotishadi.

– Buni qara-ya! Hatto seminariyada ham liberallar bor ekan! – 

deya xitob qildi Fuke abbat Maslonning chuchmal ovoziga taqlid qilib, 

munofiqona ohangda.

Agar bir voqea sodir bo‘lmaganida do‘sti bilan bu uchrashuv qah-

ramonimizda juda kuchli taassurot qoldirgan bo‘lishi mumkin edi. 

---

202

Ertasi kuni u tentak bola deb hisoblaydigan verrerlik yosh talaba gap 

orasida aytgan bir so‘z Jyulenning miyasida muhim bir kashfiyotning 

tug‘ilishiga sababchi bo‘ldi: u seminariyaga kirgan kunidan buyon 

barcha xatti-harakati tinimsiz xatodan iborat bo‘libdi. U endi alam 

bilan o‘z ustidan kulmoqda edi.

Aslida u hayotidagi har bir muhim qadamni puxta o‘ylab bosar-

di-yu, biroq ikir-chikirlarga diqqat qilmasdi, seminariyadagi donish-

mandlar esa faqat ikir-chikirlargagina e’tibor berishardi. Shunday 

qilib, u dahriy deb nom chiqargandi. Ko‘plab mayda-chuyda xatolar 

uning aybini oshkor qilmoqda edi.

Ularning fikricha, u shu zaylda dahshatli gunohga botgan edi: 

u nufuzli zotlarning fikriga ko‘r-ko‘rona bo‘ysunib, ularga taassub 

qilish o‘rniga o‘zi o‘ylar, o‘zi hukm yuritardi. Abbat Pirar unga hech 

qanday yordam bermadi, kafforatxonadan bo‘lak boshqa biror joyda 

u bilan bir og‘iz gaplashmadi, o‘sha yerda ham u gapirishdan ko‘ra 

ko‘proq quloq solardi. Agar u abbat Kastanedni pir qilib tanlaganida 

edi, hammasi mutlaqo boshqacha bo‘lardi.

Biroq Jyulen o‘zining o‘ta ehtiyotsizlik qilganini sezgan zahoti 

zerikmay qo‘ydi. U qusurning qanchalik chuqur ildiz otganini aniq-

lamog‘i lozim edi. Shu maqsadda u o‘rtoqlarini o‘zidan hurkitib yurgan 

takabburligini yig‘ishtirib, ma’lum darajada ochilib yurishga jazm 

qildi. Xuddi ana shunda talabalar undan o‘ch ola boshladilar. Ular 

Jyulenning gapirishga urinishlarini shunday bir nafrat bilan qarshi 

oldilarki, bu ko‘proq tahqirlashga o‘xshab ketardi. U endi seminari-

yaga kirganidan buyon unga yomonlik qilmagan, dushmanlar sonini 

ko‘paytirmagan yoki bironta munosib seminaristning, hech bo‘lma-

sa, boshqalar qatori johil bo‘lmagan biror talabaning unga nisbatan 

ixlosini oshirgan biror soat, – ayniqsa darslar orasidagi tanaffus 

payti, – bo‘lmaganini bilib oldi. U tuzatishi lozim bo‘lgan qusur juda 

katta bo‘lib, bu vazifa g‘oyatda mushkul edi. Shu daqiqadan e’tiboran 

Jyulen doim sergaklanib yurdi: u o‘zini butunlay boshqa odam qilib 

ko‘rsatmog‘i lozim edi.

Masalan, u ko‘zidagi ifoda tufayli ancha tashvish chekdi. Bunday 

joylarda odamlar bekorga doim yerga qarab yurishmaydi-ku axir. 

«Verrerda yurganimda o‘zim to‘g‘rimda qanday xayollarga bormas-

dim, – deya o‘zicha mulohaza yuritardi Jyulen. – Men yashayapman, 

deb o‘ylardim, aslida esa faqat yashashga hozirlik ko‘rayotgan ekan-

---

203

man, mana endi hayotning ichiga tushib qoldim va u men uchun 

chekimga tushgan rolni oxiriga qadar ijro etgunimcha shunday davom 

etaveradi. Atrofimni faqat ashaddiy dushmanlar o‘rab olgan. Daqiqa 

sayin munofiqlik qilish – naqadar og‘ir zahmat, – derdi u o‘ziga-o‘zi. 

– Axir buning oldida Geraklning qahramonliklari ham bir navi bo‘lib 

qoladi!

Zamonamiz Gerakli, bu – yoshlik vaqtidan beri takabbur va jizzaki 

sifatida tanilgan, o‘n uch yil davomida o‘zining benihoya muloyimligi 

bilan qirq kardinalni aldab kelgan Sikst Beshinchi bo‘ladi».

«Demak, bu yerda bilimning sariq chaqalik ham qadri yo‘q ekan! – 

derdi u o‘ziga-o‘zi alam bilan. – Dogmatika, qisasul anbiyo va hokazo 

fanlarda erishilgan yutuqlar xo‘jako‘rsingagina rag‘batlantirilar ekan. 

Shu xususda bu yerda aytiladigan gaplarning bari menga o‘xshagan 

laqmalar ilinadigan tuzoqning o‘zginasi. Afsus! Mening yagona ustun-

ligim, bu – tezda muvaffaqiyatga erishuvimda, ana shu bo‘lmag‘ur 

safsatalarni osongina o‘zlashtirib olish qobiliyatida edi. Demak, 

ularning o‘zlari ham buning bahosini bilisharkan-da, bu gaplarga 

o‘zim kabi munosabatda bo‘lishar ekan-da! Men ahmoq bo‘lsam faxr-

lanib yuribman! Xuddi ana shu doim birinchilikni olishim tufayli men 

shuncha ashaddiy dushman orttirdim-ku axir. Mendan ancha ko‘proq 

narsani biladigan Shazel ham o‘z insholarida ataylab goh u, goh bu 

bema’ni gapni yozadi va shu tufayli elliginchi o‘rinda surgalib keladi, 

mabodo ba’zan birinchi o‘ringa chiqib qolgan taqdirda ham bu faqat 

diqqatsizlikning natijasi bo‘ladi. Evoh, abbat Pirar bir og‘izgina so‘zi 

bilan meni qutqarib qolishi mumkin edi-ku».

Jyulen o‘z xatolarini anglaganidan beri qo‘liga tasbeh olib hafta-

siga besh vaqt ibodat qilish, Iso qalbi ibodatxonasida qiroat bilan 

Zabur o‘qish va shunga o‘xshash zohidona taqvodorlik mashqlari 

uning uchun eng qiziqarli mashg‘ulot bo‘lib qoldi. Holbuki bu 

ishlarning bari uning uchun ilgari o‘lgudek zerikarli bo‘lib tuyulardi. 

O‘z xatti-harakatlarini diqqat bilan nazorat qilib borar ekan, Jyulen 

asosan o‘z qobiliyatiga shaydo bo‘lmaslikka va darrov, daqiqa sayin 

xristianlik bobida kamolotning yangi pog‘onasiga ko‘tarilganidan 

dalolat beruvchi biror xayrli ish qiladigan namunali seminarist-

larga o‘xshab olishga harakat qilmadi. Axir seminariyada hatto 

qaynatib pishirilgan tuxumni ham xudojo‘ylik yo‘lida yangi muvaf-

faqiyatlarga erishilganidan dalolat beradigan qilib yeyish mumkin  

edi-da.

---

204

Bu satrlarni o‘qib, kinoyali jilmayadigan kitobxon, yaxshisi, 

abbat Delilning Lyudovik XVI saroyidagi bir asilzoda xonimning 

uyida nonushta payti, tuxum tanovul qila turib, qancha xatoga yo‘l 

qo‘yganini bir eslab ko‘rsin. Jyulen avvalo non cu1pa

25

, ya’ni semina-

ristning butun tashqi qiyofasi, uning yurishi, qo‘llarini qimirlatishi, 

ko‘z-qarashi va hokazolar butunlay tarkidunyo qilganidan, ammo, 

shu bilan birga, hali dorulfanoning omonatligini tushunib, dorul-

baqoga yuz o‘girmaganligidan dalolat beruvchi bir ruhiy holatga 

erishishga intildi.

Koridorning barcha devorlarida Jyulen doim pistako‘mir bilan 

yozilgan: «Abadiy farog‘at yoki jahannamda mum qaynab turgan 

qozondagi abadiy qiynoqqa nisbatan oltmish yillik sinov nima degan 

gap?» – jumlasiga duch kelardi. Endi bu gaplarni o‘qiganida qahra-

monimiz nafratlanmaydigan bo‘lib qolgandi. Yigit bu shiorni doim ko‘z 

o‘ngida saqlamoq kerakligini tushungan edi. «Xo‘sh, umr bo‘yi men 

nima bilan shug‘ullanaman? – deya so‘rardi u o‘zidan-o‘zi. – Mo‘min-

larga jannat va’da qilaman. Ularga buning nima ekanligini amalda 

qanday ko‘rsatish mumkin? O‘zim bilan qavmning tashqi ko‘rinishidagi 

farq orqali, xolos».

Biroq ko‘p oylar davomida qunt bilan mashq qilishdan keyin ham 

Jyulenning qiyofasidan uning nimalarni o‘ylayotganini bilib olish 

mumkin edi. Yigitning ko‘z-qarashi, lablarini qimirlatishi hamma nar-

sani qabul qiladigan va azob chekishga qadar har qanday sinovlarga 

dosh bera oladigan ko‘r-ko‘rona e’tiqoddan sira ham dalolat bermasdi. 

Jyulen hatto eng qo‘pol qishloqi yigitlar ham bu jabhada undan ustun 

ekanliklarini ko‘rib o‘ksinardi. Axir ular uchun miyalarida hech gap 

yo‘qligini sezdirmaslikdan osoni yo‘q edi-da.

U ko‘r-ko‘rona e’tiqod bilan har narsaga tayyor, har narsani qabul 

qilib, har qanday sinovga dosh bera oladigan kimsa qiyofasiga kirmoq 

uchun ozmuncha urindimi. Bunday qiyofani italyan monastirlarida 

ko‘plab uchratish mumkin bo‘lib, biz foniy dunyo kishilari uchun 

uning ajoyib namunalarini Gverchino o‘zining diniy kartinalarida 

qoldirgan

26

.

Katta bayram kunlari seminaristlarga tushki ovqat payti sosis-

ka bilan tuzlangan karam berishardi. Dasturxon ustida Jyulenning 

25

 Begunohlik (lot.).

26

 Luvr muzeyida «Akvitaniya gersogi Fransisk o‘z sovutlarini yechib, rohiblar 

kiyimini kiymoqda» kartinasini tomosha qiling. №1150.

---

205

yonida o‘tiradigan talabalar uning shunday lazzatli taomga mutlaqo 

befarq qarashini sezib qoldilar, – ularning nazarida bu katta jinoyat 

edi. O‘rtoqlari buni ahmoqona munofiqlikning jirkanch ko‘rinishi 

deb hisoblardilar. U eng ko‘p dushmanni xuddi ana shu qilig‘i bilan 

orttirdi. «Manovi boyvachchaga bir qarang, nimasiga kekkayadi u, – 

deyishardi ular, – hey, dunyodagi eng shirin ovqatga tupurmoqchi qilib 

ko‘rsatadi o‘zini, sosiska bilan tuzlangan karamga-ya! Ho‘, gazanda! 

Takabburligingdan o‘rgildik seni!»

Aslida u ovqatini oxirigacha yemay likopchasida qoldirayotib, 

o‘zini-o‘zi jazolamoq niyatida qanday fidoyilikka borayotganini 

ko‘rsatib qo‘yish uchun o‘rtoqlaridan birontasiga qolayotgan karamga 

ishora qilib: «Inson Xudoga bo‘lgan muhabbatini izhor qilmoq uchun 

o‘z ixtiyori bilan azob chekishdan ortiq jazoga mahkum eta oladimi 

o‘zini?» – deb qo‘ymog‘i lozim edi.

Biroq bunday narsalarni osongina tushunib olmoq uchun Jyulen-

ning tajribasi kamlik qilardi.

«Holimga voy! O‘rtoqlarim, manovi qishloqi yigitlarning jaho-

lati ular uchun katta afzallik keltiryapti! – deya xitob qilardi Jyulen 

umidsizlikka tushgan kezlari. – Ular seminariya ostonasiga qadam 

qo‘yishganida, ustozlariga bu to‘pori yigitlarning miyasidan men bu 

yerga keltirgan va ularni yashirishga qancha urinmayin, hamkasa-

balarim basharamdan uqib olayotgan turli-tuman dunyoviy fikrlarni 

quvib chiqarishga to‘g‘ri kelmaydi».

Jyulen hasadga o‘xshab ketadigan bir qiziqish bilan qishloqi 

yigitlar orasidagi eng to‘porilarining xulq-atvorini o‘rganardi. Ular-

ning ustilaridagi movut kamzulchasini yechib olib, egnilariga qora 

kiyim kiydirishayotganida, bu yigitlarning butun ma’lumoti tanga 

pulga, fransh-konteliklar ta’biri bilan aytganda, naqdina mullaji-

ringga bo‘lgan cheksiz hurmatdan tashkil topardi. Odatda bu sirli, 

balandparvoz so‘z bilan ular naqd pulni qanchalar e’zozlashlarini 

izhor etardilar.

Seminaristlar uchun butun baxt, Volter qahramonlari kabi, asosan 

yaxshilab qorin to‘ydirishdan iborat edi. Jyulen ularning deyarli ham-

masi yana nafis movutdan kiyim kiygan har qanday odam oldida sajda 

qilishga tayyor ekanliklarini sezib qoldi. Bu tuyg‘u moddiy boyliklarni 

taqsimlash bobida qonunlarimiz belgilab bergan o‘sha adolatning qan-

day baholanishi yoki, to‘g‘rirog‘i, qanchalik qadrlanmasligidan dalolat 

berardi. «O‘ynashmagin arbob bilan, arbob urar har bob bilan!» deya 

---

206

takrorlashardi ular o‘zaro suhbatlarida (Yura vodiylarida badavlat 

odamni arbob deyishardi.) Shundan so‘ng ularning hammadan ba   da -

v     la   troq   bo‘lgan kimsalar, ya’ni hukumatni naqadar hurmat qilishlarini 

tasavvur qilsa  bo‘lardi!

Janob prefektning nomi tilga olinganining o‘zidayoq tavoze bilan 

tabassum qilmaslik, – bu fransh-kontelik dehqonlarning nazarida 

o‘ta ehtiyotsizlik sanalardi. Ehtiyotsizlik qilgan qashshoq odam esa 

darrov ochlikka giriftor bo‘ladi.

Dastlabki paytlarda Jyulen qalbini chulg‘ab olgan nafrat tuyg‘usi-

dan juda diltang bo‘lib yurdi. Ammo keyinchalik dilida rahm-shafqat 

uyg‘ongandek bo‘ldi: o‘rtoqlaridan ko‘pchiligining otalari qish kezlari 

kechqurun kulbalariga qaytganlarida uylarida na bir burda non, na bir 

dona kashtan, na bironta kartoshka bo‘lgan paytlar ko‘p bo‘lgandi-da 

axir. «Agar ular, – derdi o‘ziga-o‘zi Jyulen, – baxtli odam deganda, bi-

rinchidan, yaxshilab qorin to‘ydirgan, keyin yaxshi kiyingan kimsani 

tushunsalar, buning nimasi ajablanarli ekan! Barcha o‘rtoqlarimning 

vazifasi bitta: boshqacha qilib aytganda, bu yigitlar ruhoniylik unvoni 

ularga ana shu buyuk baxtdan muntazam lazzatlanishga, ya’ni doim to‘q 

yurish va qishda issiq kiyinish imkoniyatini berishiga qattiq ishonadilar».

Bir kuni Jyulen bir yosh xayolparast seminaristning o‘rtog‘iga 

shunday deganini eshitib qoldi:

– Nega endi men bir vaqtlar cho‘chqaboqar bo‘lgan Sikst Beshin-

chiga o‘xshab papa bo‘lishim mumkin emas ekan?

– Faqat italyanlargina papa bo‘lishadi, – deya javob qildi unga 

o‘rtog‘i. – Bizning oramizda albatta bironta odam katta vikariy yoki 

nozirlikka ko‘tarilish sharafiga muyassar bo‘lar. Keyin, qarabsanki, 

yepiskop ham bo‘lib ketishi mumkin. Mana, Shalonda yepiskoplik 

qilayotgan janob P...ni ol, axir u bochkasozning o‘g‘li bo‘ladi. Buyog‘ini 

so‘rasang, mening otam ham bochkasoz.

Bir kuni dogmatika darsi paytida abbat Pirar Jyulenni chaqirtirib 

qoldi. Bechora yigit o‘zi ruhan va jisman siqilib yurgan bu muhitni 

birozga bo‘lsa-da, tark etish imkoniyati tug‘ilganidan boshi osmonga 

yetdi.

Janob direktor Jyulenni seminariyaga kirayotgan kuni uni juda 

qo‘rqitib yuborgan bir alpozda qabul qildi.

– Qani ayting-chi, manovi o‘yin qartasida nimalar deb yozilgan? 

– deya so‘radi u Jyulenga tikilib qarar ekan, bu nigohdan yigit yer 

yorilmadi-yu, yerga kirib ketmadi.

---

207

Jyulen qartada:

«Amanda Bine, «Jiraf» qahvaxonasi, soat sakkizgacha. O‘zingizni 

janlislikman deysiz va mening onamga qarindosh qilib ko‘rsatasiz», 

degan yozuvni o‘qidi.

U naqadar dahshatli xavf ostida qolganini darhol tushundi: abbat 

Kastanedning ayg‘oqchilari uning hujrasidan bu manzilni o‘g‘irlab 

chiqishibdi.

– Men mazkur ostonani hatlab o‘tgan kunim, – deya javob qildi ab-

bat Pirarning peshonasiga tikilib, zero uning dahshatli nigohiga dosh 

bera olmay qolgandi, – benihoya qo‘rqqan edim: janob Shelan bu yerda 

chaqimchilik ham, turli-tuman yovuzliklar ham bo‘lishi, tuhmatchi va 

chaqimchi talabalar rag‘batlantirilishi xususida meni ogohlantirgan 

edilar. Yaratgan Tangrining ixtiyori shu bo‘lib, yosh ruhoniylar hayot 

qanday bo‘lsa uni shu holda ko‘rmoqlari hamda dillarida foniy dunyo 

ishlariga nisbatan nafrat tuymoqlari lozim ekan.

– Menga shu bo‘lmag‘ur gaplarni aytishga qanday jur’at etyapsiz! 

– deb xitob qildi g‘azabi toshib abbat Pirar. – Voy, yaramas-ey!

– Verrerda, – xotirjamlik bilan davom etdi Jyulen, – akalarim agar 

biror narsada hasad qilgudek bo‘lsalar, meni do‘pposlashardi.

– Maqsadga ko‘ching! Maqsadga! – deya qichqirib yubordi janob 

Pirar toqati toq bo‘lib.

Jyulen sira qo‘rqmasdan vazminlik bilan davom etdi:

– Bezansonga kelgan kunim, soat o‘n ikkilarda qornim ochib, 

qahvaxonaga kirdim. Dilim bu fosiqlik makoniga nisbatan nafratga 

to‘la edi, biroq men bu yerda mehmonxonaga nisbatan arzonroqqa 

nonushta qilish mumkin bo‘lsa kerak, deb o‘yladim. Qandaydir ayol, 

chamasi o‘sha qahvaxonaning bekasi bo‘lsa kerak, bu shaharda 

yangi odam ekanligimni ko‘rib, menga rahmi keldi... «Bezansonda 

firibgarlar ko‘p, – dedi u menga, – shuning uchun ham sizdan xavotir-

daman. Agar biror kor-hol bo‘lsa, menga murojaat qiling, bu yerga 

bironta odamni yuboring, lekin u faqat soat sakkizdan oldin kelsin. 

Mabodo seminariyadagi darbon buyoqqa kelishdan bosh tortsa, siz 

unga mening xolavachcham bo‘lib, o‘zingiz Janlisdan ekanligingizni 

ayting...»

– Bu safsatalarning barini tekshirib ko‘ramiz! – deya xitob qildi 

abbat Pirar. U bir joyda o‘tira olmay, xonada uyoqdan-buyoqqa yur-

moqda edi. – Hoziroq hujrangizga jo‘nang!

Abbat uning ortidan borib, ustidan qulflab qo‘ydi.

---

208

Jyulen shu zahoti tagiga o‘sha mash’um qarta yashirib qo‘yilgan 

yaxdoni tomon otildi. Hamma narsa joyida edi, biroq u kalitini doim 

o‘zi bilan olib yurgan bo‘lsa-da, ko‘pgina narsalarning taxi buzilgan-

di. «Har qalay baxtim bor ekan, – dedi o‘ziga-o‘zi Jyulen, – bu yerda 

hech baloni tushunmay yurgan kezlarim shaharga chiqish ijozatidan 

foydalanmay juda yaxshi qilibman. Bo‘lmasam, abbat Kastaned buni 

menga necha bor juda mehribonlik bilan taklif qilgan edi-ya. Bu-

ning ma’nisini endi tushundim. Axir men ahmoqlik qilib kiyimimni 

o‘zgartirishim va nozanin Amandaning oldiga ravona bo‘lishim 

mumkin edi – ana o‘shanda tamom bo‘lardim-qo‘yardim. Ular meni 

shu yo‘sinda halok etishdan umidlarini uzishgach, shunday dalil-is-

botning bekor ketishini istamay, borib chaqib qo‘ya qolishibdi».

Ikki soatdan so‘ng uni yana direktor huzuriga chaqirishdi.

– Siz menga rostini aytibsiz, – dedi u Jyulenga ancha jahlidan 

tushib, – lekin bunday manzilni saqlab qo‘ymoqlik – shu qadar katta 

ehtiyotsizlikki, siz buning oqibatini hatto tasavvur ham qilolmaysiz. 

Badbaxt yigit, hatto o‘n yildan keyin ham u sizga juda pand berishi 

mumkin.