Qizil va qora indd

XV

Xo‘roz qichqirdi

Lotincha ishqdir «amor», 

Ishqdandir bori maraz, 

Isnod-u oh-u ozor, 

G‘arqi yosh, g‘urbat, g‘araz.

«Ishq gerbi» qo‘shiqlar kitobi

O‘zini asossiz ravishda, juda ayyorman, deb hisoblaydigan Jyu-

lenning dilida xiyol bo‘lsa-da, quvlik bo‘lganida edi, ertasiga u o‘zini 

Verrerga qilgan sayohati natijasida erishgan ajoyib muvaffaqiyati bilan 

tabriklagan bo‘lardi. Jyulen g‘oyib bo‘ldi-yu, uning barcha xatolari 

 unutildi-qo‘ydi. Biroq kuni bilan uning qovog‘idan qor yog‘ib yurdi, 

faqat kechqurun qosh qoraya boshlaganidan keyingina uning miyasiga 

shu qadar g‘aroyib bir fikr keldiki, bu fikrni u mislsiz jasorat bilan 

darhol de Renal xonimga xabar qilishni lozim topdi. Ular bog‘dagi 

joylariga borib o‘tirishlari bilanoq Jyulen hatto butunlay qorong‘i 

tushishini ham kutmasdan, de Renal xonimning nomiga dog‘ tushirishi 

mumkinligini sira o‘ylamay, uning qulog‘iga shivirladi:

– Xonim, bugun tunda soat roppa-rosa ikkida xonangizga kiraman, 

siz bilan gaplashib oladigan zarur gapim bor.

Jyulen, beka birdan rozi bo‘lsa-ya, degan fikrdan qo‘rqib, dag-dag‘ 

titrardi. Maftunkor don Juan roli uni shu qadar ezib yuborgan ediki, 

agar o‘ziga erk bersa, o‘sha xonimlarini ko‘rmaslik uchun bir necha 

kun xonasiga qamalib olgan bo‘lardi. U kechagi ajoyib xulq-atvori 

bilan bir kun oldin osongina erishgan barcha yutuqlarini qora yer 

qilganini yaxshi tushunardi va shu boisdan ham endi o‘zini qanday 

tutishni bilmay qolgandi.

De Renal xonim Jyulenning yurak yutib aytgan bu gustoxona 

taklifiga chin ko‘ngildan chiqqan qahr-g‘azab bilan javob qildi. Yig-

itning bu qisqa javobida nafrat sezgandek bo‘ldi. Shubhasiz, deyarli 

shivirlab aytilgan bu jumlada «E seni!» degan so‘z ham bor edi. Jyu-

len, bolalarga nimanidir aytishim kerak, degan bahonada ularning 

oldiga kirib ketdi-da, qaytib kelgach, de Renal xonimdan iloji boricha 

uzoqroqqa, Dervil xonimning yoniga o‘tirdi. Shu yo‘sinda u bekaning 

qo‘lini ushlash imkoniyatidan o‘zini butunlay mahrum etdi. Suhbat 

---

96

jiddiy tus oldi va Jyulen bir necha marta birdan boshi qotib, jimib 

qolganini hisobga olmaganda, juda aqlli gaplar aytib o‘tirdi. «Uch 

kun burun, – derdi u o‘ziga-o‘zi, – de Renal xonim menga ochiqdan-

ochiq moyilligini sezdirgandi. O‘shanda, u endi meniki, deb o‘ylab 

qolgan edim! Yana uning iltifotini qozonish uchun biror hiyla o‘ylab 

topishim kerak».

Jyulen shunday mushkul ahvolga tushib qolishiga o‘zi aybdor 

bo‘lib, ruhan juda ezilgan edi. Binobarin, muvaffaqiyatga erishgudek 

bo‘lsa, u battar esankirab qolishi turgan gap edi.

Soat o‘n ikkilarga yaqin hammasi xona-xonasiga tarqalishgach, u 

dili xufton bo‘lib Dervil xonim mendan qattiq nafratlanadi, de Renal 

xonimning ham menga munosabati undan yaxshi bo‘lmasa kerak, 

degan qarorga keldi.

Ta’bi g‘oyatda tirriq bo‘lgan, benihoya xo‘rligi kelgan Jyulenning 

sira uyqusi kelmadi. Biroq yigit munofiqlikni yig‘ishtirib qo‘yib, o‘z 

rejalaridan voz kechishni va de Renal xonim huzurida yosh bola 

kabi kundalik quvonchlarga qanoat qilib yashashni xayoliga ham 

keltirmasdi.

U bosh qotirib, turli hiyla-nayranglar o‘ylab topar, biroq oradan bir 

daqiqa o‘tgach, bularning bari mutlaqo bema’ni gap bo‘lib tuyulardi; 

xullas, u o‘zini benihoya baxtsiz his etib yotar ekan, birdan qasrdagi 

katta soat ikki marta bong urdi.

Havoriy Pyotr xo‘rozning qichqirig‘ini eshitib qanday o‘ziga 

kelgan bo‘lsa, bu sado Jyulenni ham shunday hushiga keltirdi. U 

qanday mudhish voqea sodir bo‘lganini angladi. Yigit xonimga sur-

betlarcha o‘sha gapni aytganidan so‘ng bu haqda biron marta ham 

eslamagan edi – axir bu gapni eshitib bekaning qattiq jahli chiqqan  

edi-da!

«Men unga soat ikkida oldingizga kiraman, dedim, – deya o‘zi-

cha mulohaza yuritardi u o‘rnidan turar ekan, – oddiy dehqon-

ning bolasi bo‘lganim uchun ham men johil va to‘pori bo‘lishim 

mumkin, Dervil xonim buni menga ochiqdan-ochiq shama qildi, 

lekin men jillaqursa hech narsaga arzimaydigan odam emasligimni  

isbotlayman».

Chindan ham Jyulen o‘z matonati bilan faxrlansa arzigudek edi: 

shu paytgacha u o‘zini shu qadar dahshatli ravishda zo‘rlamagan-

di. O‘z xonasining eshigini ochib yo‘lakka chiqar ekan, dag‘-dag‘ 

qaltirab, tizzalari bukilib ketaverganidan u devorga suyanib  qoldi.

---

97

Jyulen ataylab shippagini kiymagan edi. Yo‘lakka chiqqach, u janob 

de Renalning eshigi oldiga borib quloq soldi: u yerdan kuchli xurrak 

ovozi eshitilmoqda edi. U butunlay o‘zini yo‘qotib qo‘ydi. Demak, 

xonimning oldiga kirmaslik uchun hech qanday bahona qolmadi. 

Lekin, – yo Parvardigor! – bekaning xonasida u nima qiladi axir? 

Shu tobda uning miyasida hech qanday reja yo‘q edi, hatto reja tuzib 

qo‘ygan taqdirda ham u hozir shunday bir sarosimaga tushib qolgan 

ediki, baribir bu rejani bajara olmasdi.

Nihoyat, u bundan ko‘ra o‘limga borish ming marta osonroq edi, 

deya o‘ylaganicha, o‘zini-o‘zi zo‘rlab, de Renal xonimning yotoqxonasi 

yonidagi kichkina dahlizga kirdi. U qo‘llari qaltirab tutqichni tortgan 

edi, eshik qattiq gichirlab ochildi.

Xona yorug‘ edi, kamin ustida soyabonli tungi chiroq yoqib 

qo‘yilgandi, – ana xolos, – bir kami shu edi o‘zi! Jyulenni ko‘rib de 

Renal xonim sapchib o‘rnidan turdi. «Badbaxt!» – deya qichqirdi u. 

Bir zum ikkovi ham sarosimaga tushib qolishdi. Ana shunda Jyulen 

barcha xom xayollarini unutdi-yu, asl holiga tushdi-qo‘ydi. Shunday 

dilbar ayol tomonidan muhabbatining rad etilishi unga dunyodagi 

eng katta baxtsizlik bo‘lib tuyuldi. Xonimning ta’nalariga javoban 

Jyulen uning oyog‘iga yiqildi-da, tizzasidan quchoqlab oldi. Biroq 

ayol g‘azab bilan uni koyishda davom etavergan edi, Jyulen birdan 

ho‘ngrab yig‘lab yubordi.

Oradan  bir  necha  soat  o‘tgach,  Jyulen  de  Renal  xonimning 

yotoqxonasidan chiqib kelganida, u haqda, odatda romanlarda 

aytiladigandek, endi uning armoni qolmadi, deyish mumkin edi. 

Chindan ham xonim qalbida sevgi uyg‘ota olgan va ayolning latofati 

kutilmaganda uni o‘ziga maftun qilgan Jyulenga shunday g‘alaba 

in’om etgandiki, u o‘sha beso‘naqay hiyla-nayranglari bilan bu 

g‘alabaga o‘lsayam erisholmagan bo‘lardi. Lekin hatto eng lazzatli 

onlarda ham ahmoqona kibr-havosining quli bo‘lgan bu odam 

o‘zini xotinlarni shaydo qiluvchi uchar qilib ko‘rsatishga urinar 

va o‘zidagi barcha jozibali xislatlarni bir pul qilishga o‘lib-tirilib 

harakat qilar edi. O‘zi uyg‘otgan ehtirosdan, cho‘chish natijasida 

yanada jo‘sh urgan muhabbatdan lazzatlanish o‘rniga u nuqul o‘z 

burchini o‘ylardi. U o‘zi o‘ylab chiqargan idealdan xiyol chetlash-

sa, keyinchalik qattiq pushaymon bo‘lishidan, o‘zini-o‘zi hurmat 

qilmay qo‘yishidan qo‘rqardi. Xullasi kalom, Jyulenni oliy tartib-

dagi inson ekanligini ta’kidlovchi xuddi ana shu tuyg‘ulari boshiga 

---

98

qo‘nayotgan baxtdan lazzatlanishiga xalal bermoqda edi. Yonoqlari 

anordek o‘n olti yoshli qizgina balga borish oldidan yuziga qizil 

surtishni shart deb hisoblaydi. Jyulenni ko‘rib o‘lgudek qo‘rqib ket-

gan de Renal xonim avvaliga butunlay o‘zini yo‘qotib qo‘ydi, keyin 

esa hayajonning zo‘ridan o‘zini bosolmay qoldi. Jyulenning ko‘z 

yoshlari, uning umidsizlikka tushgani xonimning es-hushini olib  

qo‘ydi.

Hatto murod hosil bo‘lib, endi yo‘q deyishga hojat qolmaganidan 

keyin ham xonim birdan astoydil g‘azablanib yigitni itarib yuborar 

va shu ondayoq yana o‘zi uning quchog‘iga otilar edi. Bularning ba-

rini u sira ham ataylab qilayotgani yo‘q edi. U endi o‘zini, butunlay 

badnom bo‘ldim, deya hisoblar ekan, jahannam sharpasidan qochib, 

Jyulenning quchog‘iga yashirinardi va ehtiros bilan uni erkalay 

boshlardi. Xullas, qahramonimizning rohat-farog‘ati uchun uning 

o‘zi bu ayol qalbida uyg‘otgan tabiiy jo‘shqinlikka qadar barcha 

narsa mavjud bo‘lib, faqat yigit bundan lazzatlana olsa bo‘lgani 

edi, Jyulen xonadan chiqib ketganidan keyin ham ayol anchagacha 

ehtirosli hayajondan qaltirab, qilgan gunohidan dahshatga tushib  

yotdi.

«Yo Tangrim! Sevgi baxti deganlari shumi hali? Bor gap shumi?!» 

O‘z xonasiga kirib olganidan so‘ng Jyulenning miyasiga kelgan bi-

rinchi xayol ana shu bo‘ldi. Hozir u chin ko‘ngildan hayratga tushib, 

qandaydir dovdirab qolgandi. Odatda, anchadan buyon intilib kelgan 

narsasiga erishsa, inson qalbini ana shunday his-tuyg‘ular qoplaydi. 

Chunki u doim bir narsani istar edi, ammo endi armoni qolmadi, 

xotiralar esa hali yo‘q. Jyulen paraddan qaytgan askar kabi, barcha 

tafsilotlarni xotirasidan birma-bir o‘tkaza boshladi. «Burch amri bilan 

bajarishim lozim bo‘lgan biror narsani unutmadimmikin? Rolimni 

yaxshi bajardimmikin ishqilib?»

Qanday rolni deysizmi? Ayollarni o‘ziga maftun etishga o‘rganib 

qolgan odam rolini-da, albaxta.

---

99