Qizil va qora indd

Ozodlikni  himoya  qiladigan  jamoat  fikrining  cheksiz  hukm-

ronligi bilan bog‘liq bo‘lgan noqulaylik shundan iboratki, u o‘ziga 

---

562

mutlaqo aloqasi bo‘lmagan sohalarga ham aralashaveradi, ma-

salan, odamlarning shaxsiy hayotiga. Angliya va Amerikada hukm 

surayotgan umidsizlik ana shundan kelib chiqadi. Shu boisdan ham 

odamlarning shaxsiy hayotiga bexosdan qattiq tegib ketmaslik 

uchun muallif Verrer shaharchasini o‘ylab chiqardi, yepiskop, sudya, 

maslahatchilar va sud majlisi kerak bo‘lib qolganida esa voqealarni 

Bezanson shahriga ko‘chirib o‘tdiki, kamina u yerga umri bino bo‘lib 

qadam bosgan emas.

---

563

IZOHLAR

11-betga: Gelvetsiya – Shveytsariyaning qadimgi nomi.

17-betga: Fleri (1640–1723) – mashhur fransuz cherkov tarix-

chisi.

20-betga: Buonaparte – ultraroyalistlar davrasida Napoleon I ni 

familiyasi bilan atash odat bo‘lgan. Ular italyancha talaffuz bilan uni 

shunday Buonaparte deya talaffuz qilishardi.

22-betga:  De Montesson xonim (1737–806) – gersog Orlean-

skiyning (qirol Lyudovik-Filippning buvasi) xotini; garchi ko‘pchilik 

xabardor bo‘lsa-da, bu nikoh maxfiy edi. De Montesson xonim bir 

talay dramatik asarlar yozgan.

De Janlis xonim (1746–1830) – fransuz adibasi, romanlar va 

pedagogik asarlar muallifi, gersog Orleanskiyning (keyinchalik qirol 

Lyudovik-Filipp) tarbiyachisi bo‘lgan.

Dyukre  (1747–1824) – de Janlis xonimning ukasi, iqtisod va 

kemasozlik bo‘yicha bir necha asarlarning muallifi, bir paytlar qirol 

Lyudovik-Filippning otasi bo‘lmish gersog Orleanskiyning xizmatida 

bo‘lgan; Pale-royal gersog Orleanskiylarning oilaviy qasri edi.

25-betga: «Ilohiy Yelena memoriali». Ushbu kundalik Laskazning 

(1800–1854) qalamiga mansub bo‘lib, bu odam Napoleon I bilan 

Muqaddas Yelena oroliga surgunga jo‘nagan va u yerda 1816-yilning 

noyabr oyiga qadar yashagan. Mazkur asar 1823-yili chop etilgan 

bo‘lib, unda Napoleonning o‘sha orolga qilgan safari va u yerdagi ha-

yotining birinchi yilida sodir bo‘lgan barcha voqealar, uning barcha 

suhbatlari kunma-kun yozib borilgan. Napoleon ushbu asarda liberal 

monarx sifatida tasvirlangan.

26-betga: Enniy – miloddan ilgari III–II asrlarda qadimgi Rimda 

yashagan shoir. Epigraf qilib olingan ibora rimlik sarkarda Fabiy 

Kunktatorning Ikkinchi punlar urushi davrida qo‘llagan strategiyasiga 

daxldor. 

---

564

28-betga: «Papa haqida». Mashhur mutaassib faylasuf Jozef de 

Mester o‘zining ushbu kitobida papalarning mutlaq hukmi va ularning 

benuqsonligi haqida fikr yuritadi. Mazkur asar 1819-yili chop etilgan 

bo‘lib, ultraroyalistlar orasida mashhur bo‘lgan.

30-betga: Lodi ko‘prigi va Rivoli yaqinidagi Arkol – 1796–1797-yil-

lardagi italyan yurishi paytda Bonapart Avstriya qo‘shinlari ustidan 

g‘alaba qozongan joylarning nomlari.

31-betga:  «Konstitutsionalist»  – liberal-burjua yo‘nalishidagi 

gazeta. Restavratsiya paytida muhim siyosiy rol o‘ynagan.

160-betga:  Lafonten (1621–1695) masali. Jan Shuare haqida-

gi masal «Kyure va marhum» deb ataladi. Kyure tobut ortidan 

yurar ekan, o‘zicha ushbu dafn marosimidan qancha daromad 

tushishini chamalab boradi. Shu payt daf’atan arava qalqib keta-

di-yu jasad kyurening ustiga ag‘dariladi va ruhoniy til tortmay   

o‘ladi.

182-betga: 1674-yildagi qamal. Lyudovik XIV Yevropa koalitsiyasi 

(Avstriya, Ispaniya va Gollandiya) bilan urush olib borgan paytlari 

Bezanson shahri qamal qilingan.

193-betga: Bossyue (1627–1707), Arno (1612–1694) – ilohiyotchi 

fransuz katolik olimlari.

196-betga: «Unam erclesiam». Papa Piy V tomonidan chop etilgan 

majmuada bunday aqoid yo‘q. Chamasi, bu Stendalning uydirmasi 

bo‘lsa kerak.

200-betga: Seyes (1748–1836) – fransuz revolyutsiyasining ar-

bobi. U aslida ruhoniy bo‘lgan-u, ammo revolyutsiya boshlanganidan 

so‘ng uning tomoniga o‘tgan.