|
3.2-Rasm.Termoregulyatsiya markazi va serrzyallig’lanishningmikroskopda ko’rinishi
kasalliklarda (ich terlama, qaytalama tif) intoksikatsiya hisobiga isitma vaqtida taxikardiya o’rniga bradikardiya bo’ladi.
Moddalar almashinuvi tomonidan bo’ladigan o’zgarishlar asosiy almashinuvning oshishi, avvaliga uglevodlarning yonishi kuchayib, keyinchalik yog’larning oksidlanishi kuchayadi va keton tanachalari yiqilishi bilan xarakterlanadi.Oqsil almashinuvi uchun xos bo’lgan oqsillarning parchalanishi va mochevinaning siydik bilan ko’p ajralishi, manfiy azot balansi kabi o’zgarishlar ham isitmaga hamda intoksikatsiyaga bog’liqdir. Suv-elektrolit almashinuvi tomonidan isitmaning birinchi davrida arterial bosim ortishi natijasida diurez ko’payadi. Ikkinchi bosqichida esa aldosteron ko’p ishlab chiqarilgani uchun to’qimalarda Natriy ushlab holinib diurez kamayadi. Uchinchi davrida esa xloridlar va Natriy ko’p chiqarilishi bilan birga siydik va ter ko’p ajraladi.Isitmaning ahamiyati. Isitma organizmning himoya reaktsiyasi bo’lishi bilan birga ayrim hollarda zararli ham bo’lishi mumkin. Isitma patofiziologiyasi sohasida ko’p yillar ilmiy ishlar olib borgan taniqli olim P. N. Veselkinning fikricha, isitmalash qobiliyati evolyutsion rivojlanish nuqtai nazaridan biron-bir populyatsiyaning saqlanishi uchun kerakli xususiyatdirki. Agar u yuz bermagan taqdirda gomoyotermli hayvonot olami tabiiy tanlanish jarayonida yo’qolib ketgan bo’lardi. Umumlashtirib aytilgan bu fikrda isitmaning asosiy biologik mohiyati ko’rinib turibdi.Yuqori harorat ko’pgina mikroblarning ko’payishiga to’sqinlik qiladi. 40°S da tubsrkulez tayog’chasiga streptomitsinning ta'siri 37"S dagiga nisbatan 300 barobar yuqoridir. Isitmada fagotsitoz aktivlashadi, antitanalar, interferonlar ishlab chiqarish kuchayadi, immunokompetent hujayralarning reaktivligi ortadi, viruslar reproduktsiyasini bosib turuvchi hujayra ichidagi fermentlar faollashadi. Isitma organizmga stress sifatida ta'sir qilgani uchun organizmning nospetsifik rezistentligini oshiradi. Shuning uchun xam tozalangan pirogenlar (pirogenal, piroefir va b.) zaxmning o’tib ketgan turlarida, suyak-bo’g’im silida, o’pkaning kavernali silida va boshqa larda piroterapiya uchun ishlatiladi.Shunga ko’ra isitmaning ijobiy ta'siri tufayli neyrozaxm, so’zak, psixoz, dermatit, allergiya, tromboflebit kabi kasalliklarda bemor ahvoli yaxshilanib, u shifobaxsh ta'sir ko’rsatadi. Shuning uchun undan amalda foydalanadilar.Issiq urishi (sinonimlari: organizmning qizib ketishi, gipertermiya). Bu holatlar issiqlik balansining buzilishi natijasida organizmda issiqlik mikdorining oshishi bilan xarakt erlanadi. Issiq urishi - bu tashqaridagi issiq omillar ta'sir qilganda organizmning qizib ketishi bilan tavsiflanadigan holatdir. U tashqaridan ortiqcha issiqpik tushishi natijasida termoregulyatsiyaning buzilishidan kelib chiqadi.Issiqlikni uzatishga to’sqinlik qiluvchi va issiqlik hosilbo’lishini kuchaytiruvchi omillar tananing qizib ketishini tezlatuvchi omillardir. Issiq urishi issiq sexlarda ishlovchilarda, sayyoxdarda uchrashi mumkin. Oftob nurlarining boshga to’gri dan-to’gri ta'sir qilishi natijasida oftob urishi yuzaga keladi. Issiq yoki oftob urishlarining klinik belgilari deyarli bir xil bo’lgani uchun ularni alohida holat deb qaralmasa ham bo’ladi.Issiq urishi kuchli ter ajralishi natijasida qon ning quyuqlanishi va suv-elektrolit almashinuvining buzilishi bilan boradi. Markaziy nerv sistemasida miya to’qimasi va pardalarida giperemiya va shish bo’lgani uchun nevrologik simptomlar bilan o’tadi.Issiq urgan odamlarga beriladigan yordam asosan organizmdan issiqlik yo’qotishni tezlatishga qaratilgan bo’lishi kerak. Bulardan tashqari, narkotik moddalar va miorelaksantlar birgalikda berilganda ham kuzatilishi mumkin.Isitma - bu gomoyotermli jonzotlarga xos tipik patologik jarayon bo’lib, organizmni temperatura gomeostazini idora etilishini qayta quri- lishi (perestroyka) natijasida tana temperaturasini oshishi bilan xarakterlanadi.Isitma gomoyotermli jonzotlar evolyutsiyasi davrida infektsion agentlarga nisbatan moslashuv reaktsiyasi shaklida yuzaga kelib, organizmni tabiiy rezistentligini oshiradi. Ayrim vaqtlarda zarar ham keltirishi mu- mukin.Isitmaning sabablari va rivojlanish mexanizmlari 19 asrda organizm va tashqi muhit o’rtasidagi issiqlik almashinuvi haqidagi ma'lumotlar paydo bo’lgandan keyin chuqur o’rganila boshladi. 20 asrning ikkinchi yarmida har xil bakteriyalarning pirogenlik xususiyatlari o’rganildi.Mikroblarning patogenligi va pirogenligi o’rtasida bog’liqlik yo’h.kuchli pirogen gram manfiy mikroblarning endotoksini bo’lib, termostabildir.1950 yillarda bakterial preparatlar organizmga kiritilganda qon va limfada ikkilamchi(endogen) pirogenlar hosilbo’lishi aniqlandi.Uning farqi termolabilligidadir.Bu moddadalarni donador leykotsitlar ishlab chiqarishi aniqlandi.
39Ma'lumki, qon va ichki organlar harorati 37oS, kun davomida 1,0-1,2oS ga o’zgarib turadi. Bu farq 2,5-3,0oS atrofida bo’lsa, kishi yomon ahvolga tushadi, 43oS da hayot tugaydi. haroratning ma'lum bir darajada o’zgarmagan holda ushlab turilishi, ya'ni gomotermiya(yoki issiqlik gomeostazini) ta'minlash,uni hosilqilib ajratib turish,umumlashtirib aytganda kimyoviy va fizikaviy boshqa rish omillari hamda mexanizmlari orqali amalga oshiriladi.Issiqlikni asosiy manbai oziq- ovqat moddalaridir.Bu ikkilamchi issiqlikdir.
Ximiyaviy termoregulyatsiya-bu quyidagilar hisobiga issiqlik hosilbo’lishi bilan xarakterlanadi: skelet mushaklarining maxsus qisqarishi xisobiga. Mas., odam tinch yotganida mushaklarini taranglasa issiqlik hosilbo’lishi 10% ga oshadi,ozroq harakat qilsa 50-80% ga oshadi.O ir ish qilganda issiqlik hosilbo’lishi 400-500% gacha oshadi. -sovuqdan mushaklar titrasa issiqlik hosilbo’lishi 2-3 barobar ortadi -sovuqda jigar va buyrakda issiqlik hosilbo’lishi ortadi.
2.Fizikaviy termoregulyatsiya- bu 3 yo’l-mexanizm orqali amalga oshiriladi: 1.issiqlikni u yoki bu qismga (muhitga) o’tkazish; 2.issiqlikni nurlanish orqali atrofga tarqatish;
Terlash va nafas yo’li bilan bulatish. Bu quyidagi yo’llar bilan uzatiladi:
tomirlarda qonning to’lishi, oqish tezligining ortishi hisobiga teri orqali issiqlik yo’qotiladi. qo’l orqali asosiy almashinuvda hosilbo’lgan issiqlikning 60% yo’qotiladi.
teri orqali peripiratsiya hisobiga, ya'ni epiteliylar orqali suv chiqib bulanishi hisobiga 20% issiqlik yo’qotiladi. 1g suv bulansa, 0,58 kkal energiya yo’qotiladi.
tana holatini o’zgarishi hisobiga. Mas., hayvonlar sovuqda bukla nib oladilar.
sovuqda "oz terisi" bo’lganda teridagi tuklar ko’tarilib, katalgalar hosilqilinib, issiqlik ushlab holinadi. Bu modda hujayra ichidagi s-AMFni parchalovchi ferment fosfodiesterazani ingibirlaydi.Natijada adenilattsiklaza aktivligi ortib,ts-AMF miqdori oshib termoregulyatsiya markazlari neyronlarini sovuq va issiqqa sezgirlik darajasi o’zgaradi: sovuqqa sezgirlik ortadi,issiqqa sezgirlik ortadi.
40Etiologiyasi. Isitma ko’p kasalliklarning tipik simptomi bo’lib,organizmga mikroblar,ularning toksinlari, qon , oqsil, yog’lar quyilganda yuzaga keladi. Klinikada infektsion va noinfektsion isitmalar tafovut etiladi. Isitma chaqiruvchi moddalar pirogen moddalar deyiladi. Ular ikki xil bo’ladi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
