Qarshi muнandislik iqtisodiyot

Ikkinchi turiga quyidagilar kiradi:
1. organiq yoqilg’i-ko’mir, neft, tabiiy gaz, torf.
2. parchalanuvchi materiallar-yadroviy yoqilg’i, uran va boshqa moddalarning turli birikmalari.
Butun dunyoda elektr energiyasini asosiy qismi tiklanmas energiya manbalari, asosan organiq yoqilg’i hisobiga ishlab chiqariladi. Masalan, yer yuzidagi shamolning bir yillik umumiy energiyasi taxminan 8mlrd.t shartli yoqilg’i ekvivalent.
Dunyoda ishlab chiqariladigan elektr energiyasining taxminan 15% i GES larga to’g’ri keladi. Agar gidravlik energiya manbalarining barchasidan foydalanilganda dunyo miqyosida GES larning ishlab chiqarilgan elektr energiyasi 7500 mlrd.kvt.soatni tashkil qilgan bo’lar edi.
Dunyoda elektr energiyasining taxminan 80% i organiq yoqilg’i hisobiga ishlab chiqariladi. Uning aniqlangan zahiralari 3500 mlrd.t ga teng. 1972 yili dunyoda iste’mol qilingan organiq yoqilganing miqdori 6mlrd.t.ni tashkil qildi. Ammo uni iste’mol qilish har 20 yilda taxminan ikki barobar ortadi. Agar iste’mol qilishning bu surati saqlanib qolsa, taxminan 80 yildan keyin yoqilg’ining sarfi 90 mlrd.t.ga yetadi va aniqlangan zahiralarning 75% i ishlatilib bo’ladi.
Agar yoqilg’ining aniqlangan zahiralardan 5 barobar ko’p yangi manbalari ochiladi deb taxmin qilinsa, iste’mol o’sishining avvalgi suratlari saqlanib qolgan taqdirda organiq yoqilg’ining yer sharidagi zahiralari 130-150 yildan keyin batomom tugaydi.
Dunyoda yadroviy yoqilg’i-uranning zahiralari 25 mln. t ga teng. Bu qiymat taxminan 200 trln.t. shartli yoqilg’iga ekvivalent.
Atom elektr stantsiyalarining quvvati tez o’smoqda. Masalan, AKShda 2000 yilga kelib barcha elektr energiyasining 50% ni atom elektr stantsiyalarida ishlab chiqarish mo’ljallanmoqda.

1.3. Elektr stantsiyalarining turlari.

Elektr stantsiyalarini quyidagi belgilar bo’yicha farq qilinadi.

1. 
   Foydalanayotgan tabiiy energiyaning turi bo’yicha:
   

a) organiq yoqilg’ida ishlaydigan issiqlik elektr stantsiyalari;
b) atom energiyasida foydalaniladigan atom elektr stantsiyalari;
v) daryo va ko’llar oqimining energiyasidan foydalaniladigan gidravlik elektr stantsiyalari;
g) dengiz suvining ko’tarilish va qaytish energiyasidan foydalaniladigan quyilish elektr stantsiyalari;
d) yer osti suvlarining issiqlikligidan foydalaniladigan geotermal elektr stantsiyalari;
e) shamol energiyasidan foydalanadigan shamol elektr stantsiyalari;
j) oftobning nurlanish energiyasidan foydalaniladigan gelioqurilmalar;
2) Tabiiy energiyani bir turdan ikkinchi turga o’zgartiruvchi turi bo’yicha:
a) Bug’ turbinali IES;
b) Gaz turbinali IES;
v) Matorli IES;
g) Magnit-gidrodinamik generatorli elektr stantsiyalari;
3) Ishlab chiqaradigan maxsulotning turi bo’yicha:
а) Faqat elektr energiyasini ishlab chiqaruvchi elektr stantsiyalari (KES).
б) Elektr energiyasi va issiqlikni ishlab chiqaruvchi elektr stantsiyalari-issiqlik va elektr markazlari (IEM).
Shuningdek quyidagi tushunchular qo’llaniladi:
Yakkalangan elektr stantsiyalari-energetik sistema bilan aloqasi bo’lmagan stantsiyalar; yopiq ,ochiq xavoda joylashishiga bog’liq. bug’ turbinali elektr stantsiyalari bug’ bosimi bo’yicha farq qiladi. Boshlangich bosim 3,5-4,0 mPa bo’lgan, past bosimi 9,0-13,0 mPa da ishlaydiganlari-yuqori bosimi va 24,0 mPa da ishlaydigan-kritik bosimidan yuqori bosimli stantsiyalar deyiladi.