Qarshi muhandislik iqtisodiyot

 
Qalqovichli difmanometrlar
. Qalqovichli difmanometrlarning ishlash 
prinsipi kosali manometrlarnikiga o‘xshash, ammo ularda bosimni o‘lchashda 
kosadagi suyuqlik sathining o‘zgarishi natijasida qalqovichning siljishidan 
foydalaniladi. Uzatish qurilmasi yordamida qalkovichning siljishi strelkaga 
uzatiladi. Bular, ko‘pincha, bosimning o‘zgarishini o‘lchash uchun ishlatiladi. 
13.1-rasmda qalqovichli difmanometr sxemasi ko‘rsatilgan. Katta bosim 
beriladigan idish musbat, kichik bosim beriladigan idish manfiy deyiladi. Musbat 
idishga 
Р
1
>
Р
2
bosim berilganda undagi suyuklik sathi 
h
2
ga pasayib, manfiy 
idishdagi sath
h
1
ga ko‘tariladi. 
Р
1
—
Р
2
bosimlar ayirmasi suyuqlik ustunining 
h
uzunligi orkali muvozanatlashadi: 
h = h
1
+ 
h
2
.
(13.1) 
Sistemaning muvozanat sharti quyidagi formula orqali ifodalanadi: 
13.1- rasm. Qalqovichli difmanometr sxemasi. 
),
(
1
2
1







hg
Р
Р
Р
(13.2) 
bunda ∆
Р
— bosimlarning o‘zgarishi, Pa; 
ρ
— difmanometr ichidagi suyuqlikning zichligi, kg/m3. 
Silindr shaklidagi idishlar uchun bu shart quyidagi tenglama orqali 
ifodalanadi: 
,
2
2
1
1
h
S
h
S

(13.3) 

---

71 
bunda 
S
1
— manfiy idish kesimining yuzasi, m2; 
S
2
— musbat idish 
kesimining yuzasi, m2; 
yoki 
4
4
2
2
2
1
D
h
d
h





,
(13.4) 
bu yerda 
d
va
D—
manfiy va musbat idishlarning diametri, 
m. 
(13.4) 
tenglamadan 
.
2
2
2
1
d
D
h
h


(13.5) 
(13.5) tenglamani (13.1) ga qo‘ysak, quyidagiga ega bo‘lamiz; 
).
1
(
2
2
2
1
d
D
h
h


(13.6) 
(13.6) ni (13.2) ga qo‘yamiz 
),
)(
1
(
1
2
2
2
2
1








d
D
g
h
Р
Р
Р
(13.7) 
Ma’lum asbob uchun 
)
1
(
2
2
d
D

va (
ρ
— 
ρ
1
) kattaliklar doimiy bo‘lgani uchun 
ularni 
К
va 
К
1
orqali ifodalaymiz: 
.
2
1
2
1
h
K
K
Р
Р
Р






(13.8)
 
Shunday qilib, difmanometr idishlaridagi bosimlar ayirmasi qalqovichning 
siljishi bilan ta’riflanadi. Agar musbat idishning hajmi o‘zgarmas bo‘lib, manfiy 
idishning diametri va uzunligi o‘zgartirilsa, bosimlar farqini o‘lchash chegaralarini 
o‘zgartirish mumkin (13.1) va (13.5) tenglamalarni birgalikda yechamiz: 
.
2
2
h
h
h
D
d


(13.9) 
(13.9) tenglamadan
D, h
va
h
2
larning berilgan qiymatlaridagi ingichka 
idishning kerakli diametri aniqlanadi. 
So‘nggi vaqtlargacha qalqovichli difmanometrlarda to‘ldiruvchi suyuqlik 
sifatida simob, vazelin moyi, shuningdek, transformator moyi ishlatilar edi, ammo 
hozir simobning zararliligi tufayli uning ishlatilishi keskin cheklangan, shuning 
uchun qalqovichli asboblar o‘rniga ko‘proq deformatsion asboblar ishlatilmoqda. 
Qalqovichli difmanometrlarning turli maqsadlarga mo‘ljallangan turli xillari 
chiqariladi. Simob bilan to‘ldirilgan difmanometrlar uchun bosim o‘zgarishini 
o‘lchash chegarasi 6,3 dan 25 MPa gacha, ortiqcha bosimni o‘lchash chegarasi esa 
4 dan 40 MPa gacha. Moy bilan to‘ldirilgan difmanometrlar uchun bosim 
o‘zgarishini o‘lchash chegarasi 40 Pa dan 4 kPa gacha, statik ortiqcha bosimni 
o‘lchash chegarasi esa 0,25 MPa gacha. Texnik difmanometrlar 1 va 1,5 aniqlik 

---

72 
klassida 
chiqariladi. 
Qalqovich 
yo‘li 
bosimning 
maksimal 
farqida 
difmanometrning barcha modifikatsiyalari uchun 30,5 mm ga teng. 
Ko‘rsatishlarni 50 m dan ortiq masofaga uzatish, zarur bo‘lganda, 
shuningdek, asboblar boshqarish (shchitlarida) o‘rnatilgan hollarda elektr va 
pnevmatik o‘zgartgichli va mos distansion uzatuvchisi bor difmanometrlar 
qo‘llaniladi. 
Mamlakat sanoati DP tipdagi ko‘rsatuvchi va o‘zi yozar qalqovichli 
difmanometrlar chiqaradi. Yetti tip-o‘lchamli almashtiriladigan idishlar chiqariladi, 
ular 25 MPa gacha statik bosimda 6,3 kPa (630 kgk/sm2) dan 0,1 MPa (1 kgk/sm2) 
gacha bo‘lgan bosimlar farqini o‘lchaydi. Asboblarning xatoliklari chegarasi 
o‘lchash 
diapazonining 
±2% 
dan 
oshmaydi. 
Ko‘rsatuvchi 
qalqovichli 
difmanometrlar signalizatsiyasi (DP-778) va unifikatsiyalangan pnevmatik signal 
(DP-787) olish uchun qo‘shimcha qurilmaga ega bo‘lishi mumkin. Sarfni o‘lchash 
uchun mo‘ljallangan qo‘rsatuvchi va o‘zi yozar difmanometrlar yig‘indi sarf 
ko‘rsatishini olish uchun ichiga o‘rnatilgan indikatorga ega bo‘lishi mumkin (DP-
781R, DP-712R).