Qarshi muhandislik iqtisodiyot

13.4-rasm.Qo‘ng‘iroqli difmanometr sxemasi. 
Bosimni o‘lchashning chegarasi 98,1 dan 392,4 Pa gacha, aniqlik klassi esa 
1,5. Asbobning ikkilamchi asbob shkalasi bo‘yicha yo‘l qo‘yiladigan asosiy xatosi 
±2%. 
Halqali asboblar
. 
Halqali asboblar kichik 
bosim,siyraklanish 
va 
bosimlar farqini o‘lchash 
uchun mo‘ljallangan.
 
13.5-rasm. Halqali asbob sxemasi. 

---

75 
Bularning ishlashi „halqali tarozi" prinsipiga asoslangan. Asbobning 
prinsipial sxemasi 13.5-rasmda keltirilgan. Bu asbobning asosiy qismi kovakli 
metall halqa 1 dan iborat. 
Uning prizmasimon uchi harakatsiz tayanchga o‘rnatilgan va yarmigacha 
suyuqlik (suv, moy yoki simob) bilan to‘ldirilgan. Halqaning pastiga 
G
og‘irlikdagi 
yuk biriktirilgan. To‘siq 2 halqadagi suyuqlik va bo‘sh joyni I va II bo‘shliqlarga 
bo‘ladi. Bosim yoki siyraklanish o‘lchanganda halqa bo‘shliqlaridan biriga elastik 
naycha ulanadi, ikkinchi bo‘shliq atmosfera bilan tutashtiriladi. Bosimlar farqini 
o‘lchash kerak bo‘lsa, halqa bo‘shliqlarining ikkalasiga ham naychalar ulanadi. 
Agar I va II bo‘shliqlardagi bosim bir xil (
Р
1
 = Р
2
)
bo‘lsa, to‘siqqa ikki tomondan 
ko‘rsatiladigan kuch ham teng bo‘ladi. Unda halqa muvozanat holatda bo‘ladi 
(13.13- rasm, a). Agar, masalan, I bo‘shliqdagi bosim II bo‘shliqdagi bosimdan 
kattaroq (
Р
1
>
Р
2
) bo‘lsa, bosimlar farqi (
P
1
—
Р
2
) ning to‘siq yuzi S ga 
ko‘rsatadigan ta’siri natijasida aylantiruvchi moment hosil bo‘ladi: 
,
)
(
2
1
айл
R
S
Р
Р
М




(13.13) 
bu yerda 
S
— to‘siq yuzi;
 R
— halqaning o‘rtacha radiusi. 
Shu aylantiruvchi moment tufayli halqa tayanch nuqtasi atrofida soat 
strelkasi yo‘nalishida aylanadi. Halqaning burilishi teskari ta’sirli moment hosil 
qiladi: 
,
sin
айл




a
G
М
(13.14) 
bu yerda 
G
—yukning og‘irlik kuchi; a— yukning og‘irlik markazi va 
tayanch nuqtasi orasidagi masofa; φ—halqaning burilish burchagi. 
Halqa 
muvozanat 
holatida 
to‘xtaganda 
ikkala 
moment 
ham 
muvozanatlashadi (
М
айл
= 
М
тес
): 
,
sin
)
(
2
1

a
G
R
S
Р
Р





(13.15)
 
Bundan halqaning burilish burchagi va bosimlar farqi o‘rtasidagi nisbat kelib 
chiqadi: 
),
(
sin
2
1
Р
Р
a
G
R
S






(13.16) 
Og‘irlik kuchi va halqaning geometrik hajmi o‘zgarmas bo‘lgani uchun 
13.16-tenglamani quyidagi shaklda yozish mumkin: 
.
sin
2
1




K
Р
Р
(13.17) 
O‘lchanayotgan bosim (yoki bosimlar farqi) halqaning burilish burchagi 
sinusiga proporsional. Shuning uchun asbob shkalasi ravon emas. Ravon shkalaga 
ega bo‘lish uchun, halqaga qiya tekislangan lekalo biriktiriladi. Lekalo bo‘yicha 
asboblarning strelkasi yoki qalamiga ulangan rolik siljiydi. Asboblar ko‘rsatuvchi, 

---

76 
o‘ziyozar va ko‘rsatishlarni masofaga uzatuvchi qilib tayyorlanadi. O‘lchashning 
eng yuqori chegarasi halqa hajmi va suyuqlik zichligiga bog‘liq. O‘lchash 
chegaralari G 
yukning 
og‘irligiga qarab o‘zgarishi 
mumkin. 
Halqali 
difmanometrlar 250 Pa dan 1,6 kPa gacha bo‘lgan bosimlar farqi va muhitdagi 25 
kPa dan 0,1 mPa gacha bo‘lgan bosimlarni o‘lchashga mo‘ljallanadi. Asboblarning 
aniqlik klassi 1 va 1,5. 
Halqali asboblarning qalqovichli va qo‘ng‘iroqli asboblardan afzalligi – 
uzatish mexanizmdagi zichlantiruvchi Kurilmalarning yo‘qligi va asbobning sezgir 
elementi suyuqlik zichligiga bog‘liq emasligidadir. Halqali asboblarning 
kamchiligi – asbobni muhitga tutashtiruvchi naychalarning mavjudligidadir. Bu 
naychalar o‘lchash paytida ko‘shimcha xatolar paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. 
Yuqorida ko‘rilgan suyuqlikli manometrlarning va difmanometrlarning 
ustunligi ularning soddaligi va katta aniqlikda o‘lchashda ishonchliligidadir.