Qarshi muhandislik iqtisodiyot institui neft va gaz fakulteti «texnologik mashinalar va jihozlar» kafedrasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5-rasm.
Qobiq va quvurlarning turlicha uzayishini kompensatsiya qiladigan qobiq-quvurlari 
issiqlik almashgichlar: 
a) linzali kompensatorli; b) harakatchan qalpoqchali; d) U–simon quvurli; 
1–qobiq; 2–quvurlar; 3–linzali kompensator; 4–harakatchan qalpoqcha. 

---

111 
Haroratlar farqi 50
0
C dan katta bo‘lganda quvurlar va qobiqning har xil 
uzayishini yo‘qotish uchun linzali kompensatorli (5-rasm, a) harakatchan quvur 
to‘rli (5-rasm, b), U–simon quvurli (5-rasm, d) va boshqa turdagi qobiq-quvurli 
issiqlik almashinish uskunalari ishlatiladi. 
Linzali kompensatorli bo‘lgan uskunalar quvurlar va uskuna devori 
o‘rtasidagi bosim 6·10
5
Pa gacha bo‘lganda qo‘llaniladi. 
Harakatchan qalpoqchali issiqlik almashgichlar haroratlar farqi katta 
bo‘lganda ishlatiladi. Bu uskunada pastdagi quvur to‘ri harakatchan bo‘lib, 
bunda quvurlar to‘plami uskunaning qobig‘ida harorat ta’sirida uzayganda ham 
bemalol harakat qiladi. Quvurlarning uzayishini yo‘qotuvchi kompensatsiyali 
uskunalarning tuzilishi murakkabdir. 
U–simon qobiq-quvurli issiqlik almashgichlarda issiqlik ta’sirida 
quvurlarning uzayishidagi kompensatsiyani quvurlarning o‘zi bajaradi. Shuning 
uchun ularning tuzilishi sodda bo‘lib, quvurlar to‘plami bitta qo‘zg‘almas to‘rga 
o‘rnatiladi. Bu uskunalarda quvurlarning ichki yuzasini tozalash qiyin va 
quvurlarni to‘rga joylashtirish esa juda murakkabdir. 
Qobiq-quvurli issiqlik almashgichlarda quvurlar to‘rga uch xil usul bilan 
joylashtiriladi: a) to‘g‘ri oltiburchaklik qirralar bo‘ylab; b) konsentrik aylanalar 
bo‘yicha; d) kvadratning tomonlari bo‘ylab (6-rasm, a, b, d). Кo‘pincha qobiq-
quvurli issiqlik almashgichlarda quvurlar to‘g‘ri oltiburchaklik qirralar bo‘ylab 
joylashtiriladi, chunki bunda quvurlar ixcham joylashib, ularning soni ko‘proq 
bo‘ladi. Ayrim vaqtlarda quvurlarning yuzasini tozalash oson bo‘lishini nazarda 
tutib quvurlar to‘rga kvadrat tomonlari bo‘ylab joylashtiriladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6-rasm
. Quvurlarni quvur to‘rlariga joylashtirish usullari: 
a) to‘g‘ri oltiburchakning qirrali bo‘ylab; b) kvadratning tomonlari bo‘ylab; d) konsentrik 
aylanalar bo‘ylab; 1–uskuna qobig‘i; 2–quvurlar; t–quvurlar qadami; d–quvurlar diametri. 
Qobiq-quvurli uskunalarda yuqori issiqlik berish koeffitsiyentlariga 
erishish uchun issiqlik tashuvchi agentlarning tezligini ancha katta bo‘lishi 
kerak: gazlar uchun 8–30 m/s, suyuqliklar uchun eng kami bilan 1,5 m/s. 
Qobiq-quvurli issiqlik almashinish uskunalari quyidagi afzalliklarga ega: 
ixcham, metall kam sarf qilinadi, issiqlik almashinish yuzasi katta, quvurlarning 
ichini tozalash oson. Bu uskunalar kamchiliklardan ham holi emas: issiqlik 
tashuvchilarni katta tezlik bilan o‘tkazish qiyin, quvurlarning tashqarisidagi 
bo‘shliqni tozalash va ta’mirlash imkoni kam.
 
Hozirgi kunda trubalarni teshikli panjaraga mahkamlashning eng 
zamonaviy, ilg`or texnologiyasi - bu portlatib valstovka qilishdir. Bunda, 
portlatuvchi zaryad truba ichida, ya’ni uchida joylashtiriladi. So`ng esa, zaryad 

---

112 
kapsyul yordamida portlatiladi. Natijada, portlash energiyasi trubani radial 
yo`nalishda deformastiya qiladi va teshikli panjara bilan truba mustahkam 
birikma hosil qilib ulanadi. Bu usuldagi birikma, razvalstovka usulinikiga 
qaraganda ancha mustahkamroq bo`ladi. Portlatib payvandlash usulini trubalarni 
ta’mirlash uchun ham qo`llash mumkin. Trubalarni teshikli panjaraga 
elektrogidravlik mahkamlash va biriktirish usuli ham mavjud. 
Qobiq - trubali issiqlik almashinish qurilmalarida truba teshikli panjaraga 
quyidagi usullarda joylashtirilishi mumkin (6-rasm): 
- to`g`ri oltiburchak cho`qqi va qirralari yoki teng yonli uchburchak 
bo`ylab; 
- konstentrik aylanalar bo`ylab; 
- kvadrat cho`qqi va tomonlari bo`ylab; 
- shaxmatli ko`rinishda (bir va har xil ko`ndalang qadamli). 
Ushbu usullarda trubalarni issiqlik almashinish qurilmasida joylashtirish, 
qurilmaning ixcham bo`lish sharti bilan belgilanadi. Undan tashqari, har bir 
qurilmaga iloji boriga ko`proq truba joylashtirishga harakat qilinadi. 
Kimyo mashinasozligida to`g`ri oltiburchak tomonlari va cho`qqilarida 
trubalarni joylashtirish keng tarqalgan. Bu usul uchun, trubalar sonini aniqlashga 
quyidagi formula tavsiya etiladi: 


1
1
3



