Qarshi muhandislik iqtisodiyot institui neft va gaz fakulteti «texnologik mashinalar va jihozlar» kafedrasi

Patrubkalarning diametrini aniqlash.
Patrubkalarning ichki diametri 
berilgan muhitning sarfiga va harakat tezligiga qarab aniqlanadi: 
D
P
= 
w
V

4
, (14)
bu yerda, V – muhitning hajmiy sarfi, m
3
/s; w – muhitning harakat tezligi, m/s. 
Hisoblash uchun quyidagi tezlik qiymatlaridan foydalanish mumkin: 
suyuqliklar 0,1÷2,5 m/s; gazlar 2÷20 m/s; suv bug‘i 15÷60 m/s. 
NAZORAT SAVOLLARI 
1.
Plastinali issiqlik almashgichlar qanday materiallar asosida 
tayyorlanadi va ularni ish muhitining harorati qanday chegaralarda 
o‘zgarganda ishlatsa bo‘ladi?
2.
Spiralsimon issiqlik almashgichlarning o‘ziga xos tomonlari, 
ishlash, prinsiplari va afzalliklari to‘g‘risida nimalarni bilasiz? 
3.
Issiqlik almashgichlarni konstruktiv hisoblashda ularning qanday 
o‘lchamlari aniqlanadi? 

---

124 
Ma’ruza-№11. IAA larining boshqa turdagi konstruksiyalari. 
Reja: 
1.
Yuzali issiqliк almashgichlar.
2.
Aralashtiruvchi issiqliк almashgichlar. 
3.
Regenerativ issiqliк almashgichlar. 
 
Tayanch so’zlar va iboralar: 
g‘ilofli issiqlik almashgich, qirrali issiqlik 
almashgich, aralashtiruvchi issiqlik almashgichlar, regenerativ issiqlik 
almashgichlar, yuzali issiqlik almashgichlar, qo‘sh quvurli issiqlik almashgich, 
namlanuvchi issiqlik almashgich, zmeevikli issiqlik almashgich. 
Yuzali issiqlik almashgichlar
 
Qo‘sh quvurli issiqlik almashgichlar. 
Bunday uskunalarni «quvur ichida 
quvur» turidagi issiqlik almashgichlar deb ham yuritiladi. «Quvur ichida quvur» 
turidagi uskuna bir necha elementlardan tuzilgan. Har bir element katta diametrli 
tashqi quvur va konsentrik holda joylashgan ichki quvurdan iborat. Ichki 
quvurdan isitilayotgan muhit harakat qilsa, quvurlararo bo‘shliqdan esa 
sovitilayotgan agent harakat qiladi. Qo‘sh quvurli issiqlik almashgichlar yig‘ma 
yoki noyig‘ma holida, bir va ko‘p oqimli qilib tayyorlanishi mumkin. 
1-rasmda bir oqimli issiqlik almashgich ko‘rsatilgan. Bu uskuna bir necha 
elementlardan tuzilgan bo‘lib, har bir element tashqi (yoki qobiq sifatida) quvur 
(2) va ichki (yoki issiqlik almashuvchi) quvur (1) dan iborat bo‘ladi. Elementlar 
vertikal qatorga tizilgan bo‘lib, issiqlik almashinish seksiyasini tashkil etadi. 
Ichki quvurlar tirsaklar (3) orqali, tashqi quvurlar esa flaneslardagi shtuserlar (4) 
yordamida biriktiriladi. 
Ichki quvurlarning va quvurlararo bo‘shliqning ko‘ndalang kesimlari 
kichik bo‘lganligi sababli kichik sarflarda ham issiqlik tashuvchi agentlarni katta 
tezlik bilan o‘tkazish mumkin. Shuning uchun bu issiqlik almashgichda yuqori 
ko‘rsatgichli issiqlik o‘tkazish koeffitsiyentiga erishish mumkin va uskunaning 
massa birligiga to‘g‘ri keladigan issiqlik miqdori qobiq-quvurli uskunalarga 
nisbatan yuqori bo‘ladi. Bundan tashqari, issiqlik tashuvchi agentlarning tezligi 
katta bo‘lgani uchun, quvurlarning yuzasida har xil iflosliklar hosil bo‘lmaydi. 
Bu turdagi uskunalar yuqori bosimda va issiqlik tashuvchi agentlarning 
sarflanish miqdori kam bo‘lganda ham ishlaydi. Ularning afzalligi: issiqlik 
tashuvchi agentlar katta tezlikka ega bo‘lganligi uchun issiqlik o‘tkazish 
koeffitsiyentining qiymati ham katta, uskunani tayyorlash oson, gidravlik 
qarshiligi kam. 
Issiqlik almashinish ko‘rsatgichlari bir xil bo‘lgan sharoitda «quvur ichida 
quvur» turdagi uskunalar qobiq-quvurli uskunalarga nisbatan o‘lchamlari katta 
bo‘ladi va tayyorlanishi uchun ko‘p metall sarflanadi. 

---

125 
1-rasm
. Qo‘sh quvurli issiqlik almashgich: 
1–ichki quvurlar; 2–tashqi quvurlar; 3–tirsaklar; 4–birlashtiruvchi patrubkalar; I va II–issiqlik 
tashuvchi agentlar.