Qarshi muhandislik iqtisodiyot institui neft va gaz fakulteti «texnologik mashinalar va jihozlar» kafedrasi

 
Modda almashinish uskunalarini texnologik hisoblashda ularning asosiy 
o‘lchamlari (diametr va ish balandligi) aniqlanadi. 
Uskunaning diametri.
Bunday maqsad uchun sarf tenglamasidan 
foydalaniladi:
V
C
= S · W
0
, (1) 
bu yerda, V
C
– tegishli fazaning hajmiy sarfi (masalan, absorbsiya jarayonida 

---

7 
gazning sarfi, rektifikatsiyada esa bug‘ning sarfi va hokazo); W
0
– shu fazaning 
mavhum yoki keltirilgan tezligi (yoki tegishli fazaning uskuna to‘la kesimiga 
nisbatan olingan tezligi); S – uskunaning ko‘ndalang kesimi yuzasi.
Dumaloq ko‘ndalang kesimli uskunalarda S=πD
2
/4 bo‘lgani sababli:
V
C
= 
0
2
4
W
D

, 
bundan 
0
4
w
V
D
C


. (2) 
Odatda V
C
berilgan bo‘ladi va uskunaning diametri D ni topish uchun
tegishli faza (masalan, gaz yoki bug‘) ning mavhum tezligini qabul qilish kerak. 
Tezlikni qabul qilishda quyidagi holat hisobga olinishi kerak: oqimning tezligi 
ortishi bilan modda o‘tkazish koeffitsiyentining qiymati ko‘payadi, biroq tezlik 
ortishi bilan uskunaning gidravlik qarshiligi ham ortadi (natijada jarayonni olib 
borish uchun zarur bo‘lgan energiya sarfi ortadi). Shu sababli har bir aniq 
sharoit uchun texnik-iqtisodiy hisoblashlar orqali gaz yoki bug‘ning maqbul 
tezligi qabul qilinadi. 
Uskunaning balandligi.
Modda almashinish uskunasining balandligi 
fazalar kontakti uzlyuksiz yoki pog‘onali bo‘lishiga ko‘ra ikki xil usulda 
aniqlanadi. Masalan, fazalar uzlyuksiz kontaktda bo‘lgan uskunalarning 
balandligi quyidagi modda o‘tkazish tenglamalari orqali topiladi: 
M = К
u
a
VΔU
o‘r
(3) 
yoki 
M = К
x
a
VΔX
o‘r
, (4) 
bu yerda, F = 
a
V – fazalarning kontakt yuzasi; 
a
– fazalarning solishtirma 
kontakt yuzasi; V – uskunaning ish hajmi. 
Uskunaning ish hajmi: V = S · H (bu yerda, N – uskunaning ish 
balandligi). (5) va (4) tenglamalardagi V ning o‘rniga SH ni qo‘yib, ularni N ga 
nisbatan yechsak, quyidagi ifodalarni olamiz: 
r
o
у
У
aS
K
M
H
‘


(5) 
yoki 
r
o
Х
Х
aS
K
M
H
‘


. (6) 
(5) va (6) tenglamalar bo‘yicha N ni hisoblash uchun alohida solishtirma 
kontakt yuzasi 
a
va modda o‘tkazishning yuza bo‘yicha olingan koeffitsiyenti 
К
U
yoki К
X
ning qiymatlarini yoxud shu kattaliklarning solishtirma kontakt 
yuzasi bilan ko‘paytmasidan iborat bo‘lgan modda o‘tkazishning hajmiy 
koeffitsiyentlari (К
U
·
a
= К
UV
yoki К
X
·
a
= К
UX
) ni bilish zarur. Ayniqsa, 
fazalarning kontakt yuzasini aniqlash qiyin bo‘lganda К
V
ni topish maqsadga 
muvofiqdir. 
Uskunaning ish balandligi o‘tkazish birligining balandligi va o‘tkazish 

---

8 
birligining soni ko‘paytmasi bilan ham topilishi mumkin: 
H = h
ou
· n
ou
(7) 
yoki 
H = h
ox
· n
ox
. (8)