Qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti zoologiya va fiziologiya kafedrasi

Uyga vazifa:
Reptiliyalar sistematikasi mavzusini o’qing.

Mavzu: Reptiliyalar sistematikasi
Darsning maqsadi: Hozirgi zamon reptiliyalar sistematikasi haqidagi bilimlarni mustahkamlash, reptililarning xilma-xilligi va xarakterli belgi-xususiyatlarini solishtirib o’rganish.

Mavzu bo’yicha umumiy ma’lumotlar.
Hozirgi paytda yer yuzida 8000 dan ortiqroq sudralib yuruvchilarni turi yashaydi. Mezazoy erasiga qadar ularni 17 ta turkumi bo’lgan shundan progressivroq tuzilishga ega bo’lgan 4 ta turkum saqlanib, bugunga qadar yetib kelgan. Qolgan hammasi qirilib ketgan.
Yer yuzida mavjud bo’lgan hozirgi sudralib yuruvchilar quyidagi sistematik guruhlarga bo’linadi: xartumboshlilar, tangachalilar, timsohlar, toshbaqalar.
Xartumboshlilar turkumi o’z ichiga eng qadimgi sudralib yuruvchilarning shu kunga qadar yashab kelgan yagona turi – gatteriyani oladi.
Tangachalilar – hozirgi sudralib yuruvchilarning eng ko’p turi kiradigan turkumidir. Bularning gavdasi har xil tangacha bilan qoplangan. Kvadrat suyagi miya qutisi skeleti bilan harakatchan qo’shiladi. Tuxumlarida oqsil bo’lmaydi va ular pergamentsimon parda bilan qoplangan.
Tangachalilar turkumi 3-ta kenja turkumga bo’linadi (kaltakesaklar, ilonlar, xameleonlar).
Timsohlar turkumi vaqillari hozirgi zamon sudralib yuruvchilar ichida eng yuqori taraqqiy etgan va suv muhitida yashashga moslashgandir. Boshi, bo’yni va tanasi, yapaloq, dumi yon tomondan qisilgan, orqa oyog’ining barmoqlari orasida suzgich pardasi bo’ladi. Gavdasi shox qalqon bilan qoplangan. Bu qalqonlarning tagida suyak plastinkalar joylashadi.
Toshbaqalar turkumi vaqillarini asosiy xususiyatlaridan biri tanasi ustida joylashgan suyak qalqonlarining bo’lishligi hisoblanadi. Boshi, bo’yni, oyoqlari va havf tug’ilganda dumi ma’lum darajada qalqon ichiga tortiladi. Qalqoni yoki pantseri ustki bo’lim – karapaksdan va pastki bo’lim – plastrondan tashqil topgan. Karapaks teri hisobidan rivojlangan suyak plastinkalar hamda qovurg’alar va umurtqalarning asosiy qismining qo’shilishidan hosil bo’lsa, plastron qoplovchi suyak plastinkalar, to’sh va o’mrov yupqa shox plastinkalar bilan qoplangan.