Qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti zoologiya va fiziologiya kafedrasi

7.2. Populyasiyada o’sish tezligini aniqlash 
Talabalar yuqorida keltirilgan nazariy ma’lumotlar bilan tanishib chiqadilar. 
Sungra oldingi mashg’ulot davomida olingan natijalar asosida (4-jadval) avlod 
umrini hisoblab chiqishadi. Buning uchun 4-jadvalga qo’shimcha yani bir ustun 

---

99 
kiritiladi va bu ustunga birinchi va beshinchi ustunlar qiymatlarining ko’paytmasi, 
ya’ni l
x
m
x
x qiymatlarini hisoblab, joylashtiriladi (5-jadval).
5-jadval 
Hayvon populyasiyacida avlod yaratish tezligini hisoblash jadvali 
Indi-
vidlar 
yoshi, 
x 
Yashab 
qolgan 
individlar 
hissasi, 
l
x
X yoshda tu-
g’ilgan indi-
vidlar soni 
(absolyut 
tug’ilish),
b
x 
X yoshda 
tug’ilgan 
individlarning
o’rtacha soni 
(solishtirma 
tug’ilish),
m
x
Yashab 
qolgan
individlar 
hissasi bilan 
ular o’rtacha 
serpushtligi-
ning 
ko’paytmasi,
l
x 
m
x
l
x 
m
x
x 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
0 
1 
2 
3 



1
x
x
x
m
l
= 
x
m
l
x
x
x



1
= 
Olingan natijalar asosida
x
m
l
x
x
x



1
isoblab topiladi. So’ngra 7.3 formuladan 
foydalanib avlod umrining o’rtacha qiymati topiladi. Avlod umri aniqlangandan 
keyin, 7.2 formula asosida populyasiyaning o’sish tezligi (r) aniqlanadi. Bunda 
avlod yaratish sof tezligining qiymati oldingi mashg’ulot natijalaridan olinadi. 
Uning logarifmik qiymatini topishda to’rt xonali matematik jadvaldan 
foydalaniladi. Natijalar amaliyot davtariga qayd qilinadi.