Qarshi davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti zoologiya va fiziologiya kafedrasi

Darsning maqsadi:
Talabalarga populyasiya sonining o’sish tezligi va avlod 
yaratish tezligi haqida nazariy ma’lumotlar berish, avlod yaratish tezligini aniqlash 
usulini o’rgatish. 
Dars o’tish vositalari:
sinf doskasi, o’sish tezligiga oid plakatlar, o’quv va uslubiy 
qo’llanmalar, mikrokalkulyator, ish daftari. 
Dars o’tish usullari: 
dars
 
takrorlash, suhbat va savol-javob, amaliy topshiriqni 
mustaqil bajarish hamda olingan natijalarni munozara qilish tarzida olib boriladi. 
Bunda talabalarning mustaqil, erkin fikrlash va fikrlarni bayon etishga o’rgatish 
uchun ularga mavzu boyicha savollar beriladi, talabalar yakka tartibda amaliy ishni 
mustaqil bajaradilar va natijalarni bayon qiladilar, natijalar o’qituvchi bilan 
birgalikda tahlil qilinadi, turli organizmlarning avlod yaratish tezligi solishtiriladi. 
Darsning borishi: 
6.1.
 
Populyasiya sonining o’sish tezligi va avlod yaratish tezligi haqida 
nazariy ma’lumotlar. 
Populyasiya soni o’zgarishi haqida to’liq tasavvur hosil qilish va uning o’sish 
tezligini aniqlash uchun turli yoshdagi individlar orasida o’limning taqsimlanishini 
aniqlash bilan birga turli yoshdagi organizmlar o’rtasida tug’ilishning 
taksimlanishi va qaysi yoshda organizmlar ko’payishga kirishishini bilish ham 
muhim. Shuning uchun yashab qolish jadvaliga qo’shimcha ustunlar kiritiladi. 
Bu ustunlarning 1- siga inidividlar yoshi, 2- ustunga yashab qolgan 
individlar hissasi - l
x
(1 ta individ hisobiga), 3- ustunga shu yoshdagi individlardan 
tug’ilgan individlarning o’rtacha soni - b
x
(absolyut tug’ilish), 4-ustunga 
solishtirma tug’ilish, ya’ni bitta individ hisobiga olingan tug’ilish –m
x
, 5-ustunga 
yashab qolgan individlar hissasi bilan ular o’rtacha serpushtligining ko’paytmasi - 
l
x 
m
x
ko’rsatiladi. 
Oxirgi kattalik yig’indisi (jadval buyicha) populyasiyadagi avlod yaratish tezligini 
ifodalaydi, ya’ni

l
x
m
x
= R
0
R
0
- avlod yaratishning sof tezligi.
4-jadval 
Hayvon populyasiyacida avlod yaratish tezligini hisoblash jadvali
Indi-vidlar 
yoshi, 
x 
Yashab qolgan 
individlar 
hissasi, 
l
x