Qarshi Davlat Universiteti Tabiatshunoslik va Geografiya fakulteti Geografiya yo`nalishi

 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

23 
2-BOB. GEOGRAFIYA DARSLARIDA OB-HAVO VA IQLIM 
MAVZULARINI O‘TISH 
2.1.Ob-havo va iqlim. 
Hayotimizda ob-havoning ahamiyati juda kattadir. Hozirgi kunda kishilar 
o‘zlarining amaliy faoliyatini kutilayotgan ob-havo sharoitiga qarab rejalashga harakat 
qiladilar. 
Odamlar, ayniqsa, ob-havoning noqulay hodisalarini oldindan bilsa, ularning 
zararli ta’siridan saqlanish uchun ehtiyot choralarini ko‘radilar. Shuning uchun ham 
hozirgi vaqtda radio va oynai jahon orqali ob-havo haqida beriladigan ma’lumotlarni 
zo‘r qiziqish bilan eshitmaydigan kishilar kamdan-kam topiladi. 
Xo‘sh, ob-havoning o‘zi nima? Kundalik hayotimizda ob-havoni juda qisqa 
ta’riflashga o‘rganib qolganmiz: havo ochiq, havo bulutli, havo sovuq yoki iliq deymiz 
va hokazo. Biroq ob-havoga beriladigan bunday ta’riflar aniq emasligi ko‘pincha 
ko‘zga yaqqol tashlanib qoladi. 
Aprel oyida yog‘ingarchilik ko‘p bo‘lsa yaylov va bahorikor o‘simliklar uchun 
juda foydalidir. Yomg‘ir yog‘ishi tufayli yerda nam to‘planib, o‘simlik o‘sishiga qulay 
sharoit tug‘iladi. Shuning uchun g‘allakorlarimiz va chorvadorlarimiz bunday ob-
havoni yaxshi ob-havo deb ataydilar. Biroq qizg‘in chigit ekish davri bo‘lgan aprel 
oyidagi yog‘ingarchilikka paxtakorlarimiz boshqacha baho beradilar. Yog‘ingarchilik 
natijasida ivigan tuproq ekish ishlarini o‘z vaqtida o‘tkazishga sezilarli darajada 
to‘sqinlik qiladi: ish ko‘payib muhim agrotexnik tadbirlar kechikadi, chigit ekish 
belgilangan muddatida o‘tkazilmaydi. Shuning uchun paxtakorlarimiz bunday ob-
havoni yomon ob-havo deb ataydilar. 
Ko‘rinib turibdiki, ob-havoning aytib o‘tilgan qisqacha ta’rifi xalq xo‘jaligi uchun 
kifoya qilmaydi. 
Ob-havo - atmosferaning uzluksiz ravishda o‘zgarib turuvchi holati. Mazkur 
joyda shu ondagi yer yuzasi va erkin atmosfera ob-havosi meteorologik kattaliklar 
(harorat, bosim, havo namligi, shamol va b.) qiymatlari va atmosferadagi suv bug‘lari 
kondensatsiyasi va shamol xususiyatlariga bog‘liq holda vujudga keluvchi hodisalar 
(bulut, tuman, momaqaldiroq, qor bo‘roni, qasirg‘a va h.) yig‘indisi bilan aniqlanadi. 

---

24 
Insonning amaliy faoliyatidan kelib chiqqan holda meteorologik kattaliklar va 
hodisalarning har xil majmui tanlab olinadi. Ob-havoni "yaxshi" yoki "yomon"ligi 
shunga ko‘ra baholanadi. 
Birorta meteorologik elementning o‘zgarishi boshqa elementlarning o‘zgarishiga 
sabab bo‘ladi, shuning uchun ob-havo holati hamma vaqt o‘zgarib turadi. Shunga 
qaramasdan ilm-fan va zamonaviy texnik jihozlar bilan qurollangan shu soha 
mutaxassislari kelgusidagi ob-havoni oldindan aytib bera oladilar. Bunda, albatta, hech 
qanday ajablanarli sir yo‘q. Tabiatdagi boshqa hodisalar kabi, ob-havo holatining 
o‘zgarishi ham ma’lum qonuniyatlarga bo‘ysunadi: ob-havoning har qanday o‘zgarishi 
muayyan ob’ektiv sabablar bilan vujudga keladi. Ob-havoning ana shu o‘zgarish 
sabablarini o‘rganib, uning o‘zgarish qonuniyatlarini bilib olish, uni oldindan aytib 
berishga imkon beradi. Ya’ni, atmosferada ro‘y beruvchi barcha jarayon va hodisalarni 
sinchiklab o‘rganish va tahlil etish kerak bo‘ladi.
Biror hududning iqlimi o‘sha hududdagi ob-havo bilan uzviy bog‘langanligini 
ko‘pchilik biladi. Shu sababli, eng avval