Qarshi Davlat Universiteti Tabiatshunoslik va Geografiya fakulteti Geografiya yo`nalishi

2.2.Ob-havo va iqlim mavzusini mazmuni hamda uni rivojlantirish. 
O‘quvchilar bu temada atmosferada yuz beradigan asosiy hodisalar va 
protsesslar, ob-havo va iqlim hamda ularni vujudga keltiradigan sabablar to‘g‘risidagi 
tushunchalarni o‘zlashtiradilar, ob-havoni o‘rganish va meteorologik asboblar bilan 
ishlashda ko‘nikma va malakalarni hosil qiladilar. Bu bilim, ko‘nikma va malakalar 
butun 5-sinf kursi davomida o‘quvchilarning o‘qituvchi rahbarligida olib boradigan ob-
havoni muntazam ravishda kuzatishlari protsessida tarkib topadi. 
“Ob-havo ” va “Iqlim” tushunchalarini bilib olishlari uchun o‘quvchilar 
atmosferada ro‘y beradigan protsesslar va ob-havoning ayrim elementlari bilan oldindan 
tanishib chiqishlari zarur. 
Shuning uchun tema o‘quvchilarga qisman boshlang‘ich maktabdagi tabiatni 
o‘rganish kursidan ma’lum bo‘lgan atmosfera haqidagi tushunchadan boshlab 
o‘rganiladi. 
Shundan keyin atmosferadagi issiqlik protsesslariga o‘tiladi. Termometr va havo 
temperaturasini o‘lchash usullari bilan tanishadilar. Kuzatish materiallari asosida
havoning sutkalik va oylik o‘rtacha temperaturasini hisoblab chiqarishga tempratura
o‘zgarishining grafigini chizishga o‘rganadilar, quruqlikda va dengiz ustida havoning 
isish hamda sovish sharoitlarini, okean sathidan balandlashgan sari tempraturaning 
o‘zgarib borishini tushunib oladilar. So‘ngra atmosferada ro‘y beradigan dinamik 
protsesslar ko‘rib chiqiladi. 
O‘z navbatida ob-havo va uning mavsumlari davomida o‘zgarishi to‘g‘risidagi 
tushunchani o‘zlashtirish o‘quvchilarni iqlim to‘g‘risidagi tushunchaga olib kelishga
yordam beradi va shundan keyin, atmosfera protsesslarini tushunishga asoslangan 
holda iqlimning turli faktorlarga, geografik kenglikka, dengiz va okeanlarning yaqin-
uzoqligiga, okean oqimlariga, joyning balandligi va rel’efiga bog‘liq ekanligin 
tushunishga imkon beradi. 

---

27 
Iqlim to‘g‘risidagi umumiy tushuncha o‘z joyning iqlimi to‘g‘risidagi tushuncha 
bilan aniqlashtiriladi. Shu joydagi meteorologiya stansiyalari ma’lumotlariga va tegishli
adabiyotga asoslanib, o‘qituvchi o‘quvchilarga mahalliy iqlimni ta’riflab beradi va 
uning sabablarini sodda qilib tushuntirib o‘tadi. 
Mavzu materialini darslarga taqsimlashning taxminiy planini quyidagi taribda
taklif etish mumkin. 
1.
Atmofera to‘g‘risida tushuncha. 
2.
Termomter. Temperaturaning sutka davomida tempratura o‘zgarishining 
grafini chizish. O‘rtacha tempraturalar. Oy davomida tempratura o‘zgarishining grafigin 
chizish. 
3.
Tempraturaning balandlikka bog‘liq ekanligi va quruqlik hamda suv 
ustida havoning isishi. 
4.
Atmosqera bosimi va uning yuqori ko‘tarilgan sari o‘zgarishi.
Atmosfera bosimini o‘lchash. 
5. Shamol va uning paydo bulishi.
6.
Shamolning yo‘nalishi hamda kuchini aniqlash. Flyuger bilan ishlash.
Shamol kuchidan foydalanish. 
7.
Atmosferadagi suv bug‘lari. Tumn va bulatlar. 
8.
Yog‘in-sochin va uni o‘lchash. Yog‘in miqdorini o‘lchaydigan asbob va vor 
o‘lchagich reyka bilan ishlash. 
9.
Ob-havo. Ob-havoni kuzatish va uni oldindan aytib berish. 
10.
Iqlim. Iqlimning geografik kenglikka bog‘liq ekanligi. 
11.
Iqlimning okeanlar va dengizlarga, okean oqimlarining yaqin- 
uzoqligiga, joyning dengiz sathidan balandligiga va rel’efga bog‘liq ekanligi. 
12.
O‘z joyining iqlimi. 
Ob-havoni kuzatish. Ob-havo 5-sinfda o‘quv yilining boshidan to oxirigacha 
kuzatib boriladi. “Ob-havo va iqlim” temasini o‘rganishdan oldin o‘qvchilar ob-havo 
elementlari to‘g‘risida bilimga ega bo‘lmaydilar.