Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

10-Ma’ruza: Uchunchi guruhning p-elementlari

REJA

1. Elementlarning umumiy tavsifi. Atom tuzilishi. Birikmalardagi kimyoviy bog‘ tabiati.

2. Borning kimyoviy xossalari. Bor oksidi,tuzilishining o‘ziga xosligi, xossalari. Orto-, meta va poliboratlar.

3. Alyuminiy-talliy qatoridagi metallarning fizik-kimyoviy xossalari. E(ON)3lar, tuzilishi, xossalari. Alyuminiy-talliy qatorida gidroksidlarning kislota va ishqorlarga munosabati.

10.1. Бор группачасининг умумий тавсифи -Bor guruhi elementlariga В, Аl, Gа, In va Тl kiradi. Gruppachadagi barcha elementlar r- elementlarga kiradi. Bor guruxchasi elementlaridan bor metallmaslik xossalarini namoyon kiladi. Bu guruxchasining qolgan elementlari metallardir. Bu esa ularning atom radiuslarin (A = 0,097 nm; Tl = 0,171) ortishiga va tashqi elektronining yadrodan ekranlanishiga bog‘liq. Ular atomlarining tashqi energetik pog‘anasida uchtadan elektron (s²p¹) bor. Shu sababli ularning ko‘pgina xossalari o‘xshash. Bu elementlar kimyoviy birikmalarida +3, (bor -3 ham) oksidlanish darajasini namayon qiladi, talliy uchun +1 oksidlanish darajasi eng barqarordir. Guruhning alyuminiydan talliyga karab metallik xossalar ortib boradi.

Bu guruhcha elementlarining tartib rakami (Z = 5) V dan (Z = 81) Tl gacha ortib borishi bilan ularning oksid va gidroksidlari asosli xossalari kuchayib, kislotalik xossalari kuchsizlanib boradi.

Bor guruhi elementlarining asosiy kattaliklari

1-Jadval

Asosiy kattaliklar	Bor	Alyuminiy	Galliy	Indiy	Talliy
Atom massa Valent elektronlari Atom radusi, nm Me^3+ shartli ion radiusi, nm Suyuklanish xarorati,oS Zichligi, g/sm3 Ionlanish energiyasi, E→E^+ E^+→E^2+ E^2+→E^3+ Yer po’stlog‘ida tarqalishi, mol qism	10,81 2s^22p^1 0,091 0,02 2075 2,34 8,30 25,15 37,90 6*10^-4	26,98 3s^23p^1 0,143 0,057 660 2,70 5,99 18,8 28,4 6,6	69,72 4s^24p^1 0,139 0,062 29,8 5,90 6,00 20,5 30,7 4*10^-4	114,82 5s^25p^1 0,166 0,092 156,4 7,31 5,79 18,9 28,0 1,5*10^-6	204,37 6s^26p^1 0,171 0,105 304 11,85 6,11 20,4 29,8 3*10^-5
Oksidlari	В2О3	Al2O3	Ga2O3	Jn2O3	Tl2O3
Gidroksidlari	H3BO3	Al(ОH)3	Ga(ОH)3	Jn(ОH)3	Tl(ОH)3