Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

2NO₂ + H₂O= HNO₃ + HNO₂

NO₂ ishqorlarga ta’sir ettirilganda ham nitritlar va nitratlar hosil bo‘ladi:

2NO₂ + 2NaOH= NaNO₃ + NaNO₂ + H₂O

HNO₂ beqaror kislota hisoblanib, uning parchalanishidan nitrat kislota vа NO hosil bo’ladi:

3HNO₂= HNO₃ + 2NO + H₂O

NO₂ issiq suv bilan ta’sirlashganda:

3NO₂ + H₂O= 2HNO₃ + NO

Agar NO₂ ga kislorod ishtirokida suv ta’sirlashsa u to‘la HNO₃ ga aylanadi:

4NO₂ + O₂ + 2H₂O= 4HNO₃

NO₂ kuchli oksidlovchi va qaytaruvchi. U uglerod, azot, oltingugurt, vodorod va metallarni oksidlaydi: 7H₂ + 2NO₂ = 4H₂O + 2NH₃

Kuchli oksidlovchilar Br₂, F₂ bilan u qaytaruvchi:

2NO₂ + F₂ + 2H₂O= 2HNO₃ + 2HF

NO ning olinish usullari: NO ning kislorod ishtirokida oksidlanishi:

2NO + O₂= 2NO₂

Nitratlarning parchalanishi (Pb(NO₃)₂, Ba(NO₃)₂, Cu(NO₃)₂):

2Pb(NO₃)₂= 2PbO + 4NO₂ + O₂

Mis metalliga suyultirilgan sulfat kislota ta’sir etib:

Cu + 4HNO₃= Cu(NO₃)₂ + 2NO₂ + 2H₂O

NO₂ -11,2^оС dan, to 140^оС gacha NO₂ va uning dimeri (N₂O₄) aralashgan holda bo‘ladi. NO2 paramagnit xossaga ega va uning molekulasi burchakli tuzilgan. Uning dimerini tuzilishi quyida ko‘rsatilgan. Molekula yassi tuzilishga ega suyuq va qattiq holatda rangsiz:

Suyuq N₂O₄ га 5 mPa bosimda 75^оС da suv kislorod ta’sir ettirilsa kons. nitrat kislota hosil bo‘ladi:

2N₂O₄+2H₂O+O₂= 4HNO₃

Agar reaksiya ishqoriy muhitda o‘tkazilsa nitratlar hosil bo‘ladi:

2N₂O₄+4NaOH+O₂=4NaNO₃+2H₂O

Azot (V) oksidi- nitrat angidrid, rangsiz kristall modda, gigroskopik. N₂O₅ olish uchun nitrat kislotaga P₂O₅ ta’sir ettiriladi:

2HNO₃ + P₂O₅ = 2HPO₃ + N₂O₅

N₂O₅ nitrat kislotaning angidridi hisoblanadi. Uning suvda erishidan nitrat kislota hosil bo‘ladi:

H₂O + N₂O₅ = 2HNO₃

N₂O₅ beqaror modda u xona haroratida parchalanadi va NO2 va O2 hosil qiladi:

2N₂O₅ = 4 NO₂ + O₂

Natriy nitrat holatida oz miqdorda atmosferadagi elektr razryadi paytida ham hosil bo‘ladi.

Nitridlar- Yuqori haroratda, azot metallar bilan ta’sirlashib metall nitridlarini hosil qiladi. Masalan:

Gidrid, karbid va boridlar singari metallning turiga qarab nitridlar ionli, kovalent va oraliq bog‘lanishli bo‘lishi mumkin. Bor nitridi olmos yoki grafitsimon strukturaga ega bo‘lib anorganik benzol nomi bilan bizga ma’lum.

Gidroksidlarning parchalanishidan oksidlar olinganidek, amidlarning qizdirilishidan ham nitridlarni ajratib olish mumkin.

N^3- ko‘rinishidagi ion kuchli asos hossasini namoyon qilib har qanday proton bilan ta’sirlashib NH₃ ­hosil qiladi.

Azotning oraliq metallar bilan hosil qilgan birikmalari, azotning yoki ammiyakning shu metallar bilan yuqori temperaturada qizdirilishi bilan olinadi. Bunday birikmalarda azot atomlari oraliq holatni egallaydi, shu sababli ular ko‘pincha stexiometriya qoidalariga bo‘ysunmaydi. Hosil bo‘lgan mahsulot tarkibi temperatura va bosim o‘zgarishi bilan o‘zgarib boradi. Ba’zi metall nitridlari qattiqligi, mo‘rtligi va yuqori suyuqlanish temperaturasiga ega bo‘lganligi sababli kesuvchi vositalar va drillar yasashda muhim ahamiyatga ega.