Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

3CaO·P₂O₅·3SiO₂ = 3CaSiO₃ + P₂O₅

P₂O₅ + 5C = 2P + 5CO

Ca₃(PO₄)₂ + 3SiO₂ + 5C = 3CaSiO₃ + 5CO + 2P↑

P⁺⁵+5e → P⁰ │ 2

C⁰ -2e → C⁺² │ 5

Ajralib chiqayotgan fosfor bug‘lari suv bilan ushlanadi.

Fizik xossalari: Fosfor elektronlar soniga ko‘ra azotning analogi hisoblaniladi.

P 3s²3p³3d⁰ N 2s²2p³

Lekin fosfor 3-davr elementi, 3d orbitallardagi elektronlar valent elektronlar rolini o‘ynaydi.

Fosfor uchun sp³d², sp³d¹, sp³ gibridlanish mavjud.

Fosforni maksimal koordinatsion soni 6 ga teng. O‘n bitta allotropik shakl o‘zgarishi borligi aniqlangan.

Fosfor atomlari ikki atomli Р₂, to‘rt atomli Р₄ yoki polimer P bo‘lishi mumkin.

Р₂ molekulasi 1000ºC dan yuqorida mavjud. Molekuladagi Р₂ bog‘lanish energiyasi juda katta (450 kJ/mol), uning atomlarining parchalanishi 2000ºC sodir bo‘ladi.

Oq fosfor. Suyuq erigan holda, hamda 1000ºC dan pastda Р₄ molekulalari barqaror, u tetrayedr konfiguratsiyasiga ega. Fosfor bug‘larini kondensatsiyasida oq fosfor hosil bo‘ladi (d=1,8 г/см³). U molekulyar kristall panjaraga ega, kristall panjara uchlarida Р₄ turadi.

Oq fosfor - oq amorf modda. U oson suyuqlanadi. Suyuq holda ham qattiq holda ham Р₄ holda bo‘ladi. Suyuqlanish harorati 44ºС, qaynash harorati 275ºС, uchuvchan, CS₂ va boshqa organik erituvchilarda eriydi. Oq fosfor juda zaharli (odam uchun o‘ldirish dozasi 0,1g).

Suv ostida saqlansa sarg‘ayib qoladi. Fosforning hidi sarimsoq piyoz hidiga o‘xshaydi. Р₄ molekulasida bog‘lar oson uziladi (200 kJ/mol). Shuning uchun oq fosfor kimyoviy aktiv, u turaverib polimer shakl o‘zgarishga o‘tadi.

Polimer shakl o‘zgarishlar ichida eng barqarori qizil va qora fosfor. Tashqi ko‘rinishi jihatidan qora fosfor (d=2,7г/см³) grafitga o‘xshaydi, uni oq fosfordan 200ºС va 1200 atm. bosimda olish mumkin.