Qarshi davlat universiteti kimyo-biologiya

13-mashg‘ulot Naysimon suyakning tuzilishi.

Suyak tо‘qimasi asosan ikki yо‘l bilan rivojlanadi. Birinchisi u organizmning embrional rivojlanishi davrida embrionning mezinxima tо‘qimasi xujayrasidan, ikkinchisi suyak tо‘qimasi tog‘ay tо‘qimasidan hosil bо‘ladi. Ikala holda ham suyak tо‘qimasining rivojlanishida mezinxima xujayralari birlamchi material bо‘lib xizmat qiladi. Tayyor preparatni mikroskopni kichik obyektivi bilan qaralganda bu tо‘qimaning oraliq moddasi bir-biridan farq qiluvchi yupqa suyak plastinkalaridan tashkil topganligini kо‘rish mumkin.
Bularni ba’zilari turli diametrli silindrdan iborat bо‘lib, bir-birini ichiga kiritilgan holdagi konsentrik plastinkalardan iborat bо‘lgan gavers sistema yoki osteonlarni hosil qiladi. Ular suyakning uzunasiga joylashib, ichida qon tomirlari bо‘ladi. Naysimon suyakning kо‘ndalang kesigida dumaloq shaklli osteonlar konsentrik gavers plastinkalaridan tashkil topganligi aniq kо‘rinadi. Osteonlar bir-biriga zich joylashmaydi. Ular orasida doimo birikish chizig‘i bilan chegaralanuvchi oraliq plastinkalar bо‘ladi. Ular ham bir-biriga parallel joylashadi va gavers sistemasi tarkibiga kirmaydi. Diafizning tashqi yuzasi tashqi umumiy plastinkalardan iborat, ular periost ostida bir necha qator bо‘lib joylashadi. Suyak bо‘shliqlarining ichki yuzalari ichki umumiy plastinkalar bilan bir xil bо‘ladi. Ichki umumiy plastinkalar tolali qobiq endostga yetib boradi. Hamma suyak plastinkalari kollogen tolalaridan tashkil topgan. Barcha plastinkalarni oraliq modalarida osteositlar joylashadigan va ularni shakliga mos suyak bо‘shliqlari bо‘ladi. Qon tomir va nervlar suyakning ichiga periostdan teshib о‘tuvchi kanallar orqali kiradi. Gavers plastinkasini har biri ossein (kollogenga о‘xshash) tolalarning joylanishi bilan farqlanadi. Yonma-yon turuvchi plastinkalarga ossein tolalari bir-biriga nisbatan burchak hosil qilib, deyarli perpendikulyar joylashadi. Tolalar kо‘ndalangiga kesilganda donacha shaklida kо‘rinadi. Uzunasiga kesilgan ossein plastinkalari tolali deb ataladi. Ossein tolalar bir suyak plastinkasidan ikkinchisiga о‘tishi mumkin, bu bilan suyakni mustahkamligi ta’minlanadi. Osteon naysimon suyakning tuzilish va funksional birligi hisoblanadi. Har bir gavers sistema bir-biridan osseomukoiddan tuzilgan birikish chizig‘i orqali ajralgan. Osteositlar maxsus suyak bо‘shlig‘ida joylashadi. Suyak bо‘shliqlari suyak kanallariga о‘tadi. Suyakda kanalchalar bir-birlari bilan birikib ketadi va anastomozlar hosil qiladi.


A V
13-rasm. A. Suyakning mezinximadan rivojlanishi.
1-Embrional epiteliy, 2-biriktiruvchi tо‘qima, 3-qon tomir, 4-eritrositlar, 5-skelotogen kurtak, 6-oraliq moddadagi ostiositlar, 7-osteoblastlar.
V. Plastinkali suyak.
1-Periost, 2-qon tomirlar, 3-4 tashqi umumiy plastinkalar, 5-oraliq plastinkalar, 6-ostiositlar, 7-konsentrik plastinkalar – ostion, 8-birikish chizig‘i, 9-ostion ichidagi qon tomir, 10-teshib о‘tuvchi kanal, 11-kompakt suyak, 12-ichki umumiy plastinkalar, 13-g‘ovak suyak, 14-endost. (I.Badalxо‘jayevdan, 2006)