Qarshi davlat universiteti kimyo-biologiya

mashg‘ulot. Gialinli tog‘ay.

Bu tog‘ayni kо‘rish uchun buzoqni qovurg‘asidan tayyorlangan preparatda mikroskopni kichik obyektividan foydalanib, tog‘ay usti qoplag‘ichini yuqoriga qilib, joylashtirish kerak. Kattalashtirib kо‘rilganda tog‘ay usti qoplag‘ichi perixondr ostida duksimon yoki tog‘ay xujayralari zonasi kо‘rinadi. Bunda bez bu tog‘ayni oraliq moddasi bir jinsli ekanligi kо‘ramiz. Ammo unga alohida ishlov berilganda kollogen tolalarni borligi aniqlanadi.
Ularni nur singdirish kо‘rsatgichi asosiy moda xondromukoidniki bilan bir xilligi uchun kо‘rinmaydi. Perixondrga yaqin joydagi tog‘ay xujayralari uzunchoq shaklli bо‘lib, yakka-yakka holda joylashadi, ular ichkariga borgan sari ixtisoslashgan tog‘ay xujayralari xondrositlarga aylanib boradi. Xondrositlar asosiy moddalardagi maxsus bо‘shliqlarda g‘ilofga о‘ralgan holda joylashadi. Bir necha xondrositlar asosiy moddadan hosil bо‘luvchi umumiy g‘ilof-bazofil qavat bilan о‘ralib 2-4 hujayradan tashkil topadi. Hujayralarni sitoplazmasida turli shakldagi bittadan yirik yadro, endoplazmatik tо‘r, mitoxondriyalar kо‘zga yaxshi tashlanadi.

11. mashg‘ulot

Suyak tо‘qimasi
Bu tо‘qima tarkibida ohaklangan hujayralararo moddalar tutadigan biriktiruvchi tо‘qima bо‘lib, suyak skeletining asosiy struktura majmuasi hisoblanadi. Umurtqali hayvonlar skeletini tashkil etadi, gavda tuzilishini shakllantiradi, harakat funksiyalarini yuzaga chiqaradi. Suyak tо‘qimasi hujayralararo moddalarni tarkibida kо‘p miqdorda kalsiy tuzlari va ftor elementi bor. Organizmdagi kalsiy tuzining 97 % suyak tо‘qimada uchraydi.

Suyakning mezinximadan rivojlanishi

Preparat embriondan tayyorlangan. Oldin mikroskopning kichik obyektivida kо‘riladi. Preparatda suyak tо‘qimasining embrion xujayralaridan hosil bо‘lish jarayoni kо‘rsatilgan. Tayyor preparatni kuzatish jarayonida unda suyak xujayralari, ya’ni ostiositlar bilan birgalikda hosil bо‘layotgan ustunchalarni kо‘ramiz. Suyakning asosiy qismi eozin bilan pushti ranga, ostiosit hujayralarining yadrolari esa gemotoksilin bilan binafsha rangga bо‘yalgan. Ustunlarining asosiy moddasida kub yoki silindrsimon shakldagi ostiogen xujayralardan paydo bо‘lgan ostioblast hujayralar yotadi. (12-rasm)
Osteoblastlar kо‘payish xususiyatiga ega. Ana shularni kо‘payishidan suyak tо‘qimasi hosil bо‘ladi. Preparatni yuqori qismida chiziqqa о‘xshab yotgan bir necha qavat xujayralardan iborat osteogen tо‘qima kо‘rinadi. Tо‘qima tuzilishi jihatidan kо‘p qavatli muguzlangan epiteliyga о‘xshaydi. Tо‘qimada osteogen xujayralar bо‘lib, ular suyak tо‘qimasining ustini qoplovchi parda osteoblast xujayralarini hosil qiladi.

12-rasm Suyak tо‘qimasining kо‘ndalang kesimi.
1-suyak usti pardasi, 2-tashqi umumiy plastinkalar qavati, 3-ostion kanali, 4-ostion kanalchalarining anastomozi, 5-teshib о‘tuvchi kanali, 6-ostiosit о‘simtalari kanalchalar bilan tutashgan, 7-asosiy modda, 8-suyak plastinka sistemasi, (ostion) 9-oraliq plastinkalar, 10-ichki umumiy plastinkalar, 11-endost, 12-suyak ichki bо‘shlig‘i. (E.Qodirovdan, 1994)