Qarshi davlat universiteti iqtisodiyot kafedrasi davlat boshqaruvida inson resurslari

A.Maslou nazariyasi: oʻzini namoyon qilish ehtiyoji.
K.Alderfer nazariyasi: shuhrat qozonish ehtiyoji; sheriklik ehtiyoji; hayot kechirish ehtiyoji; hurmat va e’tirofga erishish ehtiyoji; mansublik ehtiyoji; barqarorlik ehtiyoji; fiziologik ehtiyojlar.
F.Gersberg nazariyasi: qiziqtiruvchi omillar: tan olinishga erishish; ish jarayoni; mas’uliyat; shuhrat qozonish; mehnat sharoiti omillari; boshqaruv; nazorat; ish haqi; guruhlararo munosabat; mehnat sharoiti.
D.Mak-Klelland nazariyasi: maqsadga erishish ehtiyoji; hokimiyat ehtiyoji; sheriklik ehtiyoji.
Mohiyat boʻyicha qiziqtirish nazariyalariga muvofiq ehtiyojlarning oʻzaro bogʻliqligi. Xususan, Viktor Vrumning umid qilish nazariyasiga muvofiq, ehtiyojning mavjudligi insonni muayyan maqsadga erishishi uchun qiziqtirishning yagona zarur sharti emas. Inson, shuningdek, oʻzi tanlagan faoliyat turi ehtiyojini qondirishga olib kelishiga ishonch hosil qilishi kerak. Mazkur nazariya uchta oʻzaro bogʻliqlikka asoslangan: mehnat sarfi – natija (M-N), natija – ragʻbat (N-R), qadrlanish (ragʻbatdan qoniqish hosil qilish). M-N munosabatida “umid qilish” – bu sarf qilingan kuch-gʻayrat va erishilgan natija oʻrtasidagi nisbatdir. N-R munosabatidagi “maqbullashtirish” – bu erishilgan natijalar darajasi uchun mukofotlanishni kutishdir.
Qadrlanish – umid qilish nazariyasida qiziqtirishni belgilaydigan uchinchi omil hisoblanadi (ragʻbatlantirish yoki mukofotlanish qimmati). Qadrlanish muayyan ragʻbatlantirish olinishi munosabati bilan qanoatlanish yoki qanoatlanmaslikning ehtimol tutilgan darajasidir. Aytaylik, davlat xizmatchisi bajarilgan ish uchun oyligiga ustama mukofot oldi. U esa lavozimda koʻtarilishni kutayotgan edi. Bu xilda qiziqtirish susaygan boʻladi. V.Vrum davlat xizmatchilarini ishga qiziqtirishni shakllantirish algoritmini quyidagicha belgilaydi:
1. Sarflangan kuch-gʻayrat koʻzlangan natija berishi.
2. Natijalar umid qilinayotgan ragʻbat keltirishini kutish.
3. Kutilayotgan ragʻbat qadri.
4. Qiziqish.
Mohiyat boʻyicha qiziqtirish nazariyasi ehtiyoj deb nomlanuvchi, insonlarni boshqacha emas, balki xuddi shunday harakat qilishga undaydigan ichki qiziqishlarni aniqlashga asoslangan. Ushbu guruhga Abraxam Maslou, Devid Mak-Klelland va Frederik Gersberg, Skinner Bernard nazariyalari taalluqlidir. Jarayon boʻyicha qiziqtirish nazariyalari zamonaviyroq boʻlib, inson faoliyati modellariga asoslanadi (kutish nazariyasi, adolat nazariyasi va Porter-Louler qiziqtirish modeli).
Bu ikki guruh nazariyalari davlat boshqaruvida inson resurslarini boshqarish masalasida ham bir-birini istisno etmaydi, balki ularning har bir oʻz muayyan qoʻllanish sohalariga ega. Bu nazariyalar mohiyatini chuqurroq anglash uchun ehtiyoj va ragʻbatlantirishning mohiyatini bilish kerak boʻladi. Ehtiyojlarni ushlab koʻrish yoki oʻlchash mumkin emas. Ular toʻgʻrisida insonlarning hatti-harakatlari orqali tasavvur hosil qilish mumkin. Davlat tashkilolarida ehtiyojlar faoliyat uchun qiziqish uyGʻotadi. Insonlarning hatti-harakatlari va ular bu hatti-harakatlarni uyGʻotuvchi qiziqishlarni turli modellarda keltirish mumkin. Ulardan biri 7.4-rasmda tasvirlangan.
Qiziqtirish nazariyasida ragʻbatlantirish – inson oʻzi uchun qimmatli hisoblagan hamma narsaning muhimligi. Insonlarda qadriyat tushunchasi turlicha, shuning uchun ragʻbatlantirishni baholash ham ularda bir- birlarinikidan farqlanadi.