Qarshi davlat universiteti iqtisodiyot kafedrasi davlat boshqaruvida inson resurslari

7.4-rasm. Davlat tashkilotlarida ehtiyoj orqali aniqlanadigan qiziqtirish modeli

Mohiyat boʻyicha qiziqtirish nazariyalariga quyidagilarni keltirish mumkin. S.Bernard nazariyasiga muvofiq:

1. Korxona mehnat jamoasi a’zolari boʻlgan shaxslar oʻzaro bir-birlariga bogʻliq holda faoliyat koʻrsatadigan tizimni tashkil etadi.
2. Tashkilot oʻz mehnat jamoasi a’zolariga ragʻbatlantirish orqali ta’sir koʻrsatadi, ana shu ragʻbatlantirish hisobiga davlat xizmatchilari tashkilot maqsadlariga erishish uchun oʻzlaridan talab qilinadigan mehnat ulushini qoʻshadilar.
3. Davlat xizmatchilarini ragʻbatlantirish ularning tashkilot rivojlanishiga qoʻshayotgan hissalariga mos kelsa yoki bu hissadan ortiq boʻlsagina ularning mehnat samaradorligi yuqori boʻladi.
D.Mak-Klelland nazariyasi insonning uch ehtiyojiga asoslangan: Maqsadga erishish ehtiyoji. Bu insonning oʻz oldida turgan maqsadga avvaldagiga qaraganda samaraliroq erishishga intilishini anglatadi.
Sheriklik ehtiyoji insonning atrofdagilar bilan doʻstona munosabatda boʻlishga intilishida namoyon boʻladi.
Davlat sektorida ehtiyoj insonlarning jamoaga rahbarlik qilish, resurslarni taqsimlash va hukmronlik qilishning boshqa vositalariga intilishlarida seziladi. Yuqoridagi nazariyaning asosiy mohiyati quyidagichadir:
D.Mak-Klellandning ehtiyojlar nazariyasida koʻrsatilgan “hokimiyatga ehtiyoj” boshqa insonlarga ta’sir koʻrsatish xohishi sifatida namoyon boʻladi. Shu ma’noda boshqaruv hokimiyatidan foydalanish, bunday ehtiyoj sezayotgan insonlarning oʻz maqsadlarini amalga oshirish imkoniyatlari bilan jalb etadi. Bu toifa insonlar shijoatli, irodali, qat’iyatli shaxslar boʻlib, ular oʻz nuqtai nazarlarini qattiq turib himoya qiladilar, oʻzgacha fikrlarga qarshilik koʻrsatadilar. Ular koʻp hollarda yaxshi notiq boʻlib, boshqalarni oʻziga jalb eta oladilar. Maqsadga erishish ehtiyoji esa koʻzlangan, rejalangan narsaga erishish jarayoni orqali qondiriladi. Ya’ni bunga ehtiyoj sezuvchilar faqat muayyan lavozimni egallash (bu koʻp hollarda roʻy bersa ham) bilan qanoatlanib qola olmaydilar. Ana shunday shaxslar tavakkalchilikni ehtiyotkorlik bilan qiladilar. Ular muammoni hal qilish mas’uliyatini oʻz zimmasiga olishdan choʻchimaydilar. Ayni vaqtda bunday davlat xizmatchilari erishgan natijalari uchun aniq ragʻbatlantirishni xohlaydilar. Ular ishda tashabbuskorlar. Bu shaxslar erishilgan natijalariga qarab muntazam taqdirlanib turishlari kerak.
Sheriklik ehtiyoji hamkasblar, jamoa a’zolari bilan doʻstona munosabatlar oʻrnatishda, boshqalarga yordam koʻrsatishni yoqtirishda namoyon boʻladi. Bu toifa kishilar doimiy muloqotda boʻlish imkoniyatini beradigan ishlarni xush koʻradilar. Rahbarlar bunday shaxslarga koʻproq e’tibor qaratishlari, jamoada doʻstona munosabat oʻrnatishlari, oʻzaro fikr almashib turish uchun ularni tez-tez birga yigʻib turishlari lozim.