Qarshi davlat universiteti iqtisodiyot kafedrasi davlat boshqaruvida inson resurslari

Davlat boshqaruvidagi mehnat faoliyatini ragʻbatlantirish – bu xodimlarning tanlagan ishlarida oʻzlarining maqsadlarini amalga oshirish natijasida bajariladigan, korxonaning maqsadlari va vazifalari bilan kelishilgan holda, shuningdek, menejment sub’yekti tomonidan ishchilar samaradorligini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlar majmui sifatida amalga oshiriladigan, oʻzlarining xizmat faoliyatlarida talab, istak va ehtiyojlarini qondirish jarayonidir.
Ehtiyojlar harakatlantiruvchi kuch manbai. I.V.Lipsist⁴, inson ehtiyojlarini “odamlar oʻz ehtiyojlarini qondirish uchun olishni istagan bepul va cheklovlarsiz imtiyozlarning mavjudligi” deb ta’riflaydi. E.A.Utkin⁵, ehtiyojlarni “istaklar, ma’lum bir natijaga intilish” deb hisoblaydi. Demak, ehtiyoj insonning oʻz hayotida biron narsaga boʻlgan talabi, xohishi, istagi, harakatga keltiruvchi kuchidir.
Davlat boshqaruvida motiv tushunchasi ehtiyoj tushunchasi bilan chambarchas bogʻliqdir. Motiv – xodimning ehtiyojlarini qondirish bilan bogʻliq har qanday faoliyat motivatsiyasi. V.V.Travin, V.A.Dyatlov⁶ning fikricha, davlat boshqaruvidagi inson mehnati мotivatsiyasi tarkibi quyidagilarni oʻz ichiga oladi:

• 
  xodim qondirmoqchi boʻlgan ehtiyoj;
  
• 
  ushbu ehtiyojni qondira oladigan tovar;
  
• 
  tovarni olish uchun zarur boʻlgan mehnat harakati;
  
• 
  narx (mehnat harakatini amalga oshirish bilan bogʻliq xarajatlar).
  

Shuni ta’kidlash kerakki, insonning bilimi, ma’naviyati va xulq-atvori har doim uning ta’lim, xizmat va mehnat samaradorligini oshirish uchun turtki boʻladi. Bu zamonaviy bilim va texnologiyalarni oʻrganish, davlat yoki nodavlat sektordagi vazifa, mashaqqatli ish, murakkab lavozim vakolati boʻlishidan qat’iy nazar, samaradorlik mehnat motivatsiyasiga asoslanadi.
Davlat xizmatchilarining xulq-atvori koʻpincha bir xil motivga emas, balki ularning umumiyligiga bogʻliq. Motivlar inson hatti-harakatiga ta’sir darajasiga koʻra, bir-biriga nisbatan ma’lum munosabatda boʻlishi mumkin, shuning uchun motivatsion tuzilma sifatida “shaxs” asos (yoki zahira) sifatida qaralishi mumkinligi uning harakatlarini amalga oshirish bilan bogʻliq.
Davlat boshqaruvidagi motivatsion tuzilmaning ma’lum bir barqarorlikka ega boʻlishiga qaramay, u inson qanday vaziyatda boʻlishiga va uni tarbiyalash, oʻqitish jarayonida va hokazolarga qarab oʻzgarishi mumkin. Shunga koʻra, davlat boshqaruvida мotivatsiya bu – shaxs (xodim)ni amalga oshirishga undaydigan ma’lum harakatlantiruvchi kuchlar toʻplamidir.
Davlat boshqaruvida mehnat motivlari har xil, bu motiv tuzilishi bilan izohlanadi. Birinchidan, ular shaxsning mehnat faoliyati asosida qondirishni istagan ehtiyojlari jihatidan farq qilishi mumkin. Ikkinchidan, ular inson oʻz ehtiyojlarini qondirish uchun zarur boʻlgan mahsulot (xizmat)larga qarab farqlanadi. Uchinchidan, davlat boshqaruvidagi motivlar, shuningdek, xodim zarur imtiyozlarga toʻgʻridan-toʻgʻri ega boʻlish uchun toʻlashga tayyorligi bilan belgilanadi. Biroq, barcha motivlarning umumiy jihati shundaki, ehtiyojni qondirish uchun harakat sifatida motiv, albatta, ish bilan bogʻliqdir.
Davlat sektorida kadrlar faoliyatining barcha motivlari odatda iqtisodiy va noiqtisodiy turlarga boʻlinadi. Iqtisodiy motivlarning mohiyati shundaki, odamlar tashkilot talablarini qondirish natijasida oʻzlarining farovonligini oshiradigan ma’lum moddiy manfaatlarga ega boʻlishadi. M.N.Melnikova⁷ motivatsiyani quyidagi turlari mavjud deb hisoblaydi: instrumental, muvaffaqiyatli motivatsiya, intellektual va qulay yoʻnaltirilgan.
M.N.Melnikova tasnifi boʻyicha мotivatsiyalarning asosiy turlariga qisqacha tavsif beramiz.