Qarshi davlat universiteti iqtisodiyot kafedrasi davlat boshqaruvida inson resurslari

Motivatsiya borasidagi zamonaviy muammolar²⁴
Xodimlarda zaruriy rag‘batlarni hosil qilishga erishuvchi menejerlar bir qator qiyinchilikka duch keladi. Bu qiyinchiliklar ishchi kuchi tarkibi, iqtisodiyotdagi, tashkilotlardagi madaniy munosabatlarning o‘zgarishidan kelib chiqadi.
Ishchi kuchi tarkibidagi o‘zgarishlar. Shimoliy Amerika ishchi kuchi tarkibi jiddiy o‘zgarishlarni boshdan kechirmoqda. Bu o‘zgarishlar kelgusi o‘n yillikda menejerlar ish usullarida xodimlarni mahsuldor va ishtiyoq bilan ishlashga qaratilgan yangi o‘zgarishlarni talab qiladi. Ishchi kuchi tarkibiga ta’sir qiluvchi eng asosiy tendensiyalarning ba’zilari:
– yaqin 10 yil davomida aholi va mehnat resurslari soni juda sekin sur’atlar bilan o‘sadi. Taxminan yiliga 1% o‘sadi;
– mehnat bozoriga chiquvchi yosh xodimlar soni qisqaradi. 1985 yilda 16-24 yoshdagi bandlar ulushi ishchi kuchi umumiy sonida 20%ni tashkil etgan bo‘lsa, 2000 yilda bu ko‘rsatkich 16%ni tashkil etadi;
– bandlikning o‘rtacha yoshi 35 dan 39 gacha ko‘tariladi;
– mehnat bozorida ayollar ko‘payadi. 2000 yilda 25-44 yoshdagi ayollarning 80 foizi ishlaydi;
– I-Jahon urushi davridan beri aholi va mehnat resurslari qo‘shimcha o‘sishining maksimal ulushini immigrantlar: o‘sha davrdagi 4 mln. dan hozirgi kunga kelib 7 mln. kishini tashkil etadi.
Uchta eng asosiy tendensiya: ishchi kuchining keksayishi, ayollar ulushining o‘sishi va madaniy farqlanishning kuchayishi.
Ishchi kuchi keksayishi. “Demografik portlash farzandlari” – 1946-1964 yillarda tug‘ilgan kishilar shunchalik ko‘pki, bu ko‘p statistik qonuniyatlarni izdan chiqarmoqda. Ular mehnat bozoriga ilk qadam qo‘yganlarida AQShda ishlayotganlarning o‘rtacha yoshi keskin pasaydi. Hozir, ular o‘z kar’yeralarining o‘rtasiga yaqinlashib qolgan vaqtda bu ko‘rsatkich yana ko‘tarilmoqda. Mehnat resurslarining bunday “keksayishi” va ish xodimlar soni qisqarishi bu avlod vakillarining kech turmush qurishga, umuman qurmaslikka, kam farzand (o‘z ota-onalariga nisbatan taxminan 2 barobar kam) ko‘rishga intilishi bilan izohlanadi.
Ishchi kuchi tarkibi butun dunyoda o‘zgarmoqda. Masalan, Meksikada 1950 yilda 15-64 yoshdagi ishlovchi ayollar 8%ni tashkil etar edi, 2000 yilda esa 17%, hozir – 32% ga etgan.
Bugungi avlodni 30-40 yoshga to‘lgan vakillarining ishga nisbatan bo‘lgan talablari yaxshi ish haqi va o‘z ishidan qoniqish hissiyotlaridan ancha yuqori. Ko‘p oilalarda er ham, xotin ham oilaviy hayotni va xizmat faoliyatini teng olib borish niyatida ishlab yuribdilar. Ishga oluvchi korxona ularga xizmatdagi "o‘sishini" ta’minlaydigan qulay ish grafigini tuzib berishlarini xohlaydilar, negaki, bu hol ularga xizmat bilan oila orasidagi vaqtni taqsimlashga yordam beradi. Biroq, bunday odamlar 50 yoshga to‘lganda xizmat faoliyati va unga bog‘liq holatlarga o‘zgacha nazar bilan qaraydilar. Ular o‘zlariga nisbatan ko‘proq e’tiborga ega bo‘lishni xohlaydilar. Jumladan, firma daromadida ishtirok etish talablari va bo‘lajak nafaqa ta’minotini kengaytiruvchi boshqa talablarni qo‘ya boshlaydilar.