Qaraqalpaqstan respublikasi joqari ha’m orta arnawli bilimlendiriw ministirligi berdaq atindag’i qaraqalpaq ma’mleketlik universiteti

QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASI JOQARI HA’M ORTA ARNAWLI BILIMLENDIRIW MINISTIRLIGI
BERDAQ ATINDAG’I QARAQALPAQ MA’MLEKETLIK UNIVERSITETI



PA’N; EKSPERIMENTAL PSIXOLOGIYA
Tema; “Oylawdin’ psixologiyaliq o’zgeshelikleri”


Qabillag’an: ____________
Tapsirg’an: ____________

Tema: Oylawdin’ psixologiyaliq o’zgeshelikleri
Joba:
1. Oylaw haqqinda tu’sinik
2. Oylawdin’ tu’rleri
3. Oylawdin’ jeke o’zgeshelikleri

OYLAW. Oylaw en` joqarg`i biliw protsessi esaplanadi. Ol jan`a bilim, do`retiwshilik sa`wleleniwdin` jedel formasi ha`m haqiyqatliqti adam ta`repinen qayta islewdi quraydi. Oylaw ya haqiyqatta, ya sub`ektte sol waqitta bolmag`an na`tiyjeni payda etedi. Oylawdi (elementar formada ol haywanlarda da bar) jan`a bilimdi aliw, bar tu`siniklerdi do`retiwshilik tu`rlendiriw sipatinda da tu`siniw mu`mkin.
Oylaw - insannin aqiliy xizmetinin joqari formasi bolip real dunyani sawlelendiriwshi uliwmalasqan obyektler arasindagi baylanis biliw processi jana bilimlerfi ashiw doretiwshilik mashqalali maselelerdi sheshiwge qaratilgan process.
Oylaw - dunya qubilislari menen zatlarin olardin har turli baylanisi menen qatnaslarinda tanip biliw.Omirde bolatugin baylanislardin sebeplik maqsetlik jagdayi qatnas siyaqli har qiyli kategoriyasi adam tajriybesinde tanilip belgili tillik formalari menen oy alip otiradi.Oylaw hamme waqit bir maseleni sheshiwge bagishlanadi.
Oylawdin` basqa psixologiyaliq protsesslerden o`zgesheligi sonnan ibarat, ol barliq waqitta sheshiw kerek bolg`an problemali jag`day, ma`selenin` boliwi ha`m bul ma`sele berilgen jag`daydin` jedel o`zgeriwi menen baylanisli. Oylawdin` qabil etiwden ayirmashilig`i ol sezimli mag`liwmat shegarasinan shig`adi, u`yreniw shegaralarin ken`eytedi. Oylawda sensor mag`liwmat tiykarinda belgili bir teoriyaliq ha`m praktikaliq juwmaqlar islenedi. Ol turmisti tek g`ana bo`lek bir zat, qubilis ha`m olardin` qa`siyetleri tu`rinde sa`wlelendirip qoymastan, olar arasinda bar bolg`an ko`pshilik jag`dayda tikkeley, qabillawda adamg`a berilmegen baylanislardi belgileydi. Zat ha`m qubilislar qa`siyeti, olar arasindag`i baylanislar oylawda uliwmalastirilg`an tu`rde, nizamlar tu`rinde sa`wlelenedi.

Turmista oylaw o`z aldina psixikaliq protsess sipatinda ha`reket etpeydi, ol basqa barliq biliw protsesslerinde- qabil etiw, diqqat, ko`z aldina keltiriw, este saqlaw, so`ylewde ko`zge ko`rinbey ha`reket etedi. Bul protsesslerdin` joqarg`i formasi a`lbette oylaw menen baylanisli ha`m olardin` bul biliw protsessinde qatnasiw da`rejesi olardin` rawajlaniw da`rejesin belgileydi.

Oylaw - zatlardin` negizin aniqlawshi ideyalar ha`reketi. Onin` juwmag`i obraz emes, al oy, ideya esaplanadi. Oylawdin` spetsifikaliq na`tiyjesi sipatinda tu`siniw- predmetler klassinin` olardin` uliwma ha`m ayriqsha o`zgesheliklerinde uliwmalasqan sa`wleleniwi shig`iwi mu`mkin.
Oylaw-ayriqsha tu`rdegi teoriyaliq ha`m a’meliy is-ha`reket. Oylawdin` teoriyaliq tu`sinigi- bul sonday oylaw, adam bunin` menen paydalana otirip, ma`seleni sheshiw protsessinde tu`sinikke mu`ra`jat etedi, oyinda ha`reketlerdi orinlaydi, ta`jiriybe menen tikkeley isi bolmay, seziw organlari ja`rdeminde aling`an. Ol tu`sinik, talqilaw, oy juwmag`i tu`rinde basqa adamlar ta`repinen aling`an tayar bilimlerden paydalana otirip ma`seleni basinan aqirina shekem yadta talqilaydi ha`m sheshimin izleydi. Teoriyaliq ayqinliq (ug`imliliq) oylaw ilimiy teoriyaliq izertlewler ushin xarakterli.
Oylawdin bir narseni sheshiwge bagishlaniwi mashqalali izleniwshilik korinisin beredi. Bul oy procesinin en ayriqsha belgisi. Eger onnan soraytugin narseni biletugin bolsa onda ol oylanbaydi. Ol esinde saqlangan burinnan bar bilimin paydalanadi. Oylaw mashqalalar minnetler bir bolganliqtan payda boladi da belgisizlikten belgilige tusiniksizlikten tusiniklilikke qaray qozgaliw bolip tabiladi.
Barliq biliw proceslerdin arasinda oy en ahmiyetlisi bolip tabiladi.Oydin ayriqshaligi oni qabillaw menen salistirganda ayqin korinedi. Misali mugallim Alisherdin biraz waqittan beri juda zeyinsiz bolip ketkenligin bayqaydi.Ol hatte jaqsi tusinip algan aniqlamalarinan da qate jiberwtugin boldi. Bunnan 2-3ay burin ansat shigara alatugin esaplardi da qiyinshiliq penen sheshetugin boldi.Bular mugallimnin bayqaytugin faktleri.