Qaraqalpaq filologiyasi fakulteti qaraqalpaq til bilimi kafedrasi

Ayırımlan an anıqlawıshtıń irkilis belgileri

Ayırımlan an anıqlawısh ádettegi orın tártipten ózgerip, postpoziciyalıq orın tártipte keliw arqalı ayırımlanadı. Olar kópshilik ja dayda anıqlanıwshı sózge jaqın, qatar kelip, salıstırıwshı hám kúsheytiriwshilik mánilerde keliw arqalı ayrımlanadı.

Ayırımlan an anıqlawıshlar tómendegi ja daylarda irkilis belgileri arqalı ayrımlanıp jazıladı:

1. Ayırımlan an anıqlawısh salıstırıwshılıq, kúsheytiwshilik mánige iye bolıp kelgende, sozıńqı intonaciya menen aytıladı, Bunday ja dayda ayırımlan an anıqlawısh anıqlanıwshı a zadan sızıqsha arqalı ayırımlanıp jazıladı: Xasan – zawıqlı, qolları rulde,

Aldında jol, yarı qasında

(Mırza Tursın-Zada)

Bir ja ında Gıssar oypatı –

Aspanday keń ashıq hawalı, Bir ja ında Baxsh oypatı –

Qulpı dóngen gúlge oranıp.

(Sonda).

Xorezm, Tashawız, qaraqalpaq

Bir japtan suw ishtcen jerimiz jalpaq

Bir maqsetke shapqan úsh at – ar ımaq.

(I.Yusupov)

2. Anıqlanıwshı sózge qatnaslı ayırımlan an a za pás, qısqa intonaciya menen aytıl anda, útir arqalı ayırımlanıp jazıladı: Awıl arası a ash, sup-sulıw, ır alısıp sıldır-sıldır etedi (Ó.Ayjanov). Terekler, tap áwliyeniń sırı ınday, sorrıyısıp tur (M. Gorkiy).

O, tut ba ı, gúlgin japıraqlı, Qusha ıńdı sa ınıp keldim.

Lázzetińe, mol ráhátli.

Baya ıday ba ınıp keldim.

(T. Seytjanov)

Geyde ayırımlan an anıqlawısh penen anıqlanıwshı a zanıń aralı ında gáptiń basqa a zaları – bayanlawısh hám o an qatnaslı basqa sózler kelip te ayırımlanadı.

Bunday ja dayda da ayırımlan an anıqlawısh útir arqalı ayırımlanıp jazıladı: Shigitleri músindey, tap-taza, ishinde semińkiregeni ya birde pushı joq. Barlı ı da top tolı, mısalı jıltır monshaqtay, jup-jumalaq.