Qadimgi yodgorliklarning yozuv xususiyatlari

To 'quz о ‘g ‘uz beklari, buduni

Bu so ‘zimni yaxshilab eshit,

Qattiqla tingla.

Ilgari to кип chiqishgacha,

О ‘ngda to кип о ‘rtasigacha,

Orqada кип botishqacha,

So ‘Idan tun о ‘rtasigacha.

Uning ichidagi budun manga bo ‘ysunur

Ancha budun ко ‘p ettim,

Ul buzug 7 yo ‘q turk qog 'on

О ‘tukan cho ‘lida bo ‘lursa elga bung yo ‘q.

Kultеgin Eltarish xoqonning kichik o’g’li. Bitigtosh 702 yilda o’rnatilgan.

Akasi Bilga xoqon tilidan Yo’llug’ tigin yozgan. Unda Bilga xoqonning turk

xalqiga aytgan yurak so’zlari bayon qilingan. Kultеgin dono, bahodir inson sifatida tasvirlanadi. Bilga xoqonEltarishning katta o’g’li. Uning qabridagi yozuv ham Yo’llug’tigin tomonidan yozilgan. Tosh 735 yilda o’rnatilgan.Yodnomaning o’ziga xos bayon qilish texnikasi ham ayni turkiy eposlar xususiyatini gavdalantiradi. Bayonning uch qismi – boshlanma, mazmun taraqqiyoti va tugallanma bu yodnomadagi hikoyani izchilligini ta‘minlaydi. Bayonning bu qismlari turkiy xalqlar og’zaki va yozma adabiyotining eng qadimiy ko’rinishiga xosdir. Har uch qismning mazkur yodgorlikdagi amal qilish jarayoni haqida aniqroq tasavvur hosil qilish uchun Kul tigin yodnomasining dastlabki satrlariga murojaat qilaylik: Uza kok tangri asra yag’iz yar qilintuqta akin ara kisi og’li qilinmis. Kisi og’linta uza achum apam Bomin qag’an, Istami qag’an olurmis. Oluripan turk bodunin alin torusin tuta birmis, itu birmis – YUqorida ko’k osmon, ostda qora er yaratilganda, ikkovining o’rtasida inson bolalari yaratilgan. Inson bolalari ustidan Bo’min xoqon o’tirganlar, o’tirib, turk xalqining davlatini, qonun-qoidalarini ushlab turgan, rioya qilib turgan.

SHu parchaning o’zida boshlanma, mazmun taraqqiyoti va tugallanma ham bor. Eru osmoning hamda insoniyatning yaratilishi – boshlanma, Bo’min va Istami xoqonlarning faoliyati – mazmun taraqqiyoti, qonun-qoidalarga rioya qilishlari esa tugallanmadir. Bitigtosh matnining boshidan oxirigacha bu uch qismdan iborat parchalar davom etaveradi. Bitikda

ko'ziga faqat mol-mulk ko'ringan davlat boshliqlari

qoralanadi, ular gumrohlar deb aytiladi.