Qadimgi janubiy sharqiy osiyo va xitoy sivilizatsiyasi

Qadimgi Vyet davlatlari va ularning qo’shnilari

Shimoliy Vetnamdagi va Janubiy dengizning shimoliy qismidagi davlatlardan shimolroqdagi qadimgi Xitoy an'analariga ko’ra birinchi  navbatda «varvar» (Xitoy an'anasi nuqtai-nazaridan) Eyu (Vyet)  podsholigi tarixda yaxshiroq ma'lum. 

Yue podsholigi er. avv. VII  asrda Yanszi daryosining quyi oqimida  paydo 
bo’lgan. Uning ijtimoiy tuzilishi qadimgi Xitoy podsholiklariga qaraganda soddaroq bo’lgan. Aholining asosiy mashg`uloti sug`orma sholikorlikdir. Er. avv. IV-III asrlarda Yanszi daryosining  yuqori qismida  besh davlat: Xanchxa, quyi qismida Vanglang (keyin Aulak),  sharqda   Teyau, Namvyet  va boshqalar mavjud bo’lgan. 

Ular yuqori ijtimoiy  taraqqiyot darajasida bo’lganlar. Janubiy podsholiklarda xan madaniyatini qabul qilish shimolga qaraganda  ancha yuqori bo’ladi.  

Er. avv. III asrda hududdagi eng rivojlangan davlatlardan  Xongxa daryosining quyi qismi va unga qo’shni hududlarda Siszyan pastida  vetnamliklarning ajdodlari lakvyetlar joylashgan davlat Namvyet edi. Aulakda aholining asosiy qismini jamoachilardan iborat mayda  ishlab  chiqaruvchilar tashkil qilgan. Turli manbalar 

Namvyet jamiyatida qullar  mavjudligini  ko’rsatadi. Hukmron sinflar  jamiyatda katta yer-mulk egalari hukmron tabaqa bo’lib, ular bilan bog`langan  xizmat zodagonlari, qullar va mayda ishlab chiqaruvchilar bo’lgan. Davlat tepasida hukmdor turgan. Qadimgi vyetlar madaniyati o’ziga xos  edi. Ayniqsa, ajdodlarga e'tiqod, yer ruhiga, timsoh-ajdar va suvda suzuvchi qushlarga  sig`inish keng tarqalgan. 

Er. avv. 221-214-yillarda Aulak, Teyau va Namvyet davlatlari Sin imperiyasi 
bilan o’z  mustaqilliklari uchun  urush olib boradilar. Urushlar  jarayonida Aulak o’z mustaqilligini   saqlab qoladi va Teyauning bir qismini o’ziga qo’shib oladi. Namvyet bir necha  yil Sin  qo’shinlari tomonidan bosib olingan.   Er. avv. 207 yilda Namvyet va Aulak davlatlari birlashadi. Bu davlat er. avv.  II  asrda   janubiy –sharqiy Osiyoda eng kuchli  davlat bo’lib, faqat Xan imperiyasidan kuchsizroq bo’lgan.

Eramizdan avvalgi II  asr boshlarida Namvyet  Vo'ongi (hokimi) o’zini Xan  

imperatoriga teng deb e'lon qiladi. Mamlakat iqtisodiyotini asosini sholikor hududlar tashkil qiladi. Bu davlatda yirik  shaharlar,  rivojlangan ichki va tashqi savdo, hunarmandchilik mavjud edi.  

Er. avv. II  asr boshlarida Namvyet-Aulak hukmdorlari   urushlar va diplomatik yo`l bilan qo’shni  davlatlarni qo’shib olishga harakat   qiladilar, ammo er. avv. III   asrda mamlakat Xan imperatori U-di  tomonidan bosib olinadi. Xan  imperiyasi  mamlakat ichki ishlariga aralashmaydi. Imperiya «varvarlarni varvaralar boshqaradi» siyosatini olib boradi.  

Er. avv. III-II  asrlarda  Janubiy-Sharqiy Osiyoni tog`li  hududlarida qadimgi 
Tay Diyen  va Yelan davlatlari alohida  guruhni  tashkil etadi. Bu yerda  dehqonchilik zaif bo’lib, chorvachilik yetakchi o’rin egallagan.  Shu bilan birga bu yerda qandaydir birma tilli guruhlar va Markaziy Osiyo chorvador aholisi bilan birgalikda ilk sinfiy jamiyatlar shakllantirilgan.Qullarning safi mahalliy etnik  birliklarni qaram qilish hisobidan to`ldirildi.

Er. avv. I  asr boshlarida Xan ma'muriyati hozirgi  Shimoliy Vetnamdagi 

lanvyetlarni ommaviy  assimilyatsiya qilish  siyosatini  olib borgan. Bu siyosat kuchli qarshilikka uchraydi va zodagonlar  boshchiligida  qo’zg`olonlar ko`tariladi. 40-50 yillarda Lanvyetlar «ikki  opa-singil» boshchiligida  qo’zg`olon ko`tarib Xan hokimiyatini  ag`darib tashlaydilar va o’z mustaqilliklarini qayta tiklaydilar.

Xan imperiyasi uzoq  urushlardan so’ng,  mamlakatda o’z nazoratini  qayta tiklaydi, lekin  mahalliy aholini assimilyatsiya qilish siyosatidan voz kechishga majbur bo’ladi.  

Eramizning I-V asrlarida Vetnamga Hindistondan buddizm, Xitoydan xitoy 
madaniyati kirib keladi. Buddaviylik XII va  XIII asrlargacha  hukmron  dinga 
aylanadi.