Q. X. Abdurahmonov, Sh. R. Xolmo’minov, N. Q. Zokirova, A. B. Irmatova personalni boshqarish darslik

Tamoyillar 
Ish haqini mehnat narxi asosida belgilash 
Mehnat unumdorligi o’sishi sur’atlarining ish haqi 
miqdori o’sish sur’atlaridan yuqori bo’lishini taminlash
Mehnat mezoning o’ngato’lanadigan ish haqiga 
muvofiqligi
Hodimning mehnatda yuqori natijalarga erishishdan 
moddiy manfaatdorligi 
Nominal va real ish haqining muttasil o’sishi 
Hodim ijtimoiy himoyaga muhtoj vaqtda davlat 
tomonidan qo’llab-quvvatlashi
Samarasiz ishlab chiqarish texnalogiyalaridan voz 
kechish
Mehnat bozori ta’sirini hisobga olish 
Ish haqini hodimning mehnat ulushiga (mehnat sharoiti, 
korxona joylashgan hudud, uning tarmoqqa mansubliigi 
hosobga olingan holda) bog’liq ravishda 
tabaqalashtirish
Teng mehnat 
uchun teng ish 
haqi
Mehnatga haq 
to’lash shakl va 
tizimlari 
soddaligi, 
mantiqiyligi, 
tushunarliligi
Muvofiqlash-
tiruvchi
Hisobli ishlab 
chiqarish
Rag’batlan-
tiruvchi
Ijtimoiy 
Yaratuvchalik 
Mehnatga haq 
to’lashning 
davlat 
tomonidan 
boshqarilishi
9.26-rasm. Mehnatga haq to’lashning tashkil etish va ish haqi 
funksiyalarining o’zaro bog’liqligi
Funksiyalar
9.28-rasm.
Ish haqini shaklilantirishga ta’sir 
ko’rsatuvchi omillar

---

G’arbdagi qator davlatlarda, xususan Amerika Qo’shma Shtatlarida 
xodimning malakasi uchun ish haqi to’lash tizimi qo’llaniladi. Uning 
mohiyati shundan iboratki, ish haqi darajasi faqat bajariladigan ish 
murakkabligiga emas, balki xodim ixtisosliklariga ham bog’liq bo’ladi. 
Ya’ni ish haqi xodim nima qilganligi uchun emas, balki nima qilishni 
bilganligi uchun to’lanadi. Bu bilan xodimning o’z malakasini oshirish, 
birinchi o’rinda qo’shimcha ixtisosliklar egallashga intilishi 
rag’batlantiriladi.
Ushbu tizimda “malaka birligi” tushunchasi mavjud bo’lib, u yangi, 
qo’shimcha ishni bajarish hamda navbatdagi qo’shimcha to’lovga ega 
bo’lishi uchun zarur bo’lgan bilim, ko’nikma, mahoratning yig’indisidan 
iboratdir.
Malaka uchun haqto’lash tizimi joriy etilgan barcha kompaniya va 
firmalarda personalni o’qitish uchun xarajatlar ortib ketadi. Personalni 
o’qitish ish vaqtida amalga oshirilishi sababli korxonalarda ish vaqti sarfi 
ham keskin ko’payadi. Shunga qaramasdan, mutaxassislarning fikriga 
ko’ra, mazkur sarf-xarajatlar mehnat unumdorligi o’sishi va ishlab 
chiqarish xarajatlari pasayishi (ayrim ma’lumotlarga ko’ra malaka uchun 
haq to’lash tizimi joriy etilgan korxonalarda an’anaviy ish haqi to’lash 
qo’llanilayotgan kompaniya va firmadagilarga nisbatan ishlab chiqarish 
xarajatlari 30-50 foizga kamdir) hisobiga to’la qoplanadi. Bu esa, o’z 
navba-tida, ish vaqti fondining 10-15 foizini (mavjud an’anaviy 
386