Q. X. Abdurahmonov, Sh. R. Xolmo’minov, N. Q. Zokirova, A. B. Irmatova personalni boshqarish darslik

Mehnatga haq to’lashning jamoa tizimiga
o’tilsa, bajariladigan 
ishlarni “foydali”, “foydasiz”ga bo’lishga amalda barham beriladi. Chunki 
bu holda har bir ishchi jamoa - brigada, sex, uchastkaga topshirilgan 
hamma ishni bajarishdan moddiy jihatdan manfaatdordir. Jamoa ishbay 
381
+
x
=
+
Ishbay asosida 
mehnat 
qilayotgan 
hodimning 
umumy ish 
haqi 
Oylik mukofot 
Ish haqiga 
qo’shimcha 
to’lovlar
Ish hajmi 
birligi qiymati 
(so’m)
Amaldagi ish 
hajmi (birlik, 
dona)

---

tizymida xodimlar mehnatiga haqto’lash shaxsiy ishbay qiymati yoki 
umuman brigada, sex, uchastka uchun o’rnatilgan umumiy qiymatda, ya’ni 
jamoa qiymatida to’lanishi mumkin. Shaxsiy ishbay qiymatini umumiy 
topshiriqni bajarayotgan ishchilar mehnati qat’iy ravishda taqsimlab 
berilgan taqdirda o’rnatish maqsadga muvofiqdir. Bunda haq 
bajarilayotgan ishga o’rnatilgan qiymat hamda ishlab chiqarilgan sifatli 
mahsulot miqdoriga muvofiq belgilanadi.
Mehnatga vaktbay haq to’lash. 
Bu usulda ish haqi miqdori ishning 
muayyan natijasiga qarab emas, balki xodim korxona yoki tashkilotda 
ishlagan vaqtiga qarab aniqlanadi.
Vaqtbay ish haqi miqdori tarif bitimiga hamda xodim shaxsiy ish 
faoliyati baholanishiga bog’liqdir.
Mehnatga haq to’lashning vaqtbay
(soatbay)
turi
kengroq 
tarqalgan. U mehnatni qat’iy ravishda me’yorlash va ish natijalarini to’liq 
hisobga olish imkoniyati yo’q xodimlarga nisbatan, shuningdek ishlab 
chiqarilayotgan mahsulotning miqdor ko’rsatkichlari hal qiluvchi 
ahamiyatga ega bo’lmagan hollarda qo’llaniladi. Vaqtbay haq to’lash 
mehnat sur’ati majburiy ravishda boshqariladigan (konveyerlar)da ham 
maqbul hisoblanadi. Bu usul yollanib ishlaydigan xodimlar uchun ijobiy 
jihatlarga ega: bu holda ish haqi barqaror, mehnatga ishbay haq to’lash 
shaklida bo’lganidek, mehnat natijalari qat’iy o’zgartirilishi bilan bog’liq 
ijtimoiy muammolar keskinlashishi xavfi kam. Shu bilan birga mehnatga 
haq to’lashning vaqtbay usuli ish beruvchi uchun muayyan tavakkalchilik 
xavfini tug’dirishi mumkin. Ya’ni xodimlarning ish haqi mehnat 
unumdorligiga qat’iy bog’liqemasligi sababli ularda samaraliroq ishlashga 
rag’bat so’na boshlashi ehtimoldan xoli emas. Mazkur muammoni bartaraf 
etish uchun tadbirkor mehnatda namuna ko’rsatayotgan xodimlarning ish 
haqiga qo’shimcha to’lovlarning turli usullarini qo’llaydi. Boshqacha qilib 
aytganda, vaqtbay haq to’lashningturli shakllari mavjud: bevosita vaqtbay 
hamda vaqtbay-mukofotli.