Q usmonov, U. Jo‘rayev, N. Norquloy о ‘zbekiston tarixi

23-  §.  XIX  asrning  birinchi  yarmida  Xiva 
xonligining  tashqi  siyosati
XIX  asr  birinchi  yarmida  Xiva  xon­
ligining  Buxoro,  Qo‘qon,  Afg‘oniston, 
Eron,  Hindiston va Turkiya kabi davlat- 
lar  bilan  savdo-iqtisodiy  va  elchilik 
aloqalari rivojlandi.  Bunga,  bir tomondan,  Xiva xonligi hududining 
o‘rta  osiyolik  savdogarlar va  Haj  safariga boruvchilaming  Kaspiy 
dengizi  orqali  muqaddas  Макка  va  boshqa  shahariarga  o‘tish 
manzilgohiga  aylanganligi,  ikkinchidan  esa  chet  davlatlar  bilan 
savdo-sotiqni  rivojlantirish  davlat  xazinasiga  yaxshigina  daromad 
keltirayotganligi  sabab  bo‘lgan.
Awalgi  mavzulardan  (19 — 20- §)  Sizga  ma’lumki,  Xiva — 
Buxoro  munosabatlari  har  doim  ham  silliq  kechmagan.
Xiva  xoni  Muhammad  Rahimxon  I  Buxoro  amirligi  bilan 
elchilik  aloqalarini  qayta tiklashga va  ikki  davlat  o‘rtasida  savdo- 
sotiqni  rivojlantirishga  harakat  qilgan.  Chunonchi,  1811 —  1812- 
yillarda Xivaga  Buxorodan  0 ‘rozboy  Jo‘ra  va Avaz  Murod  yaso- 
vulboshi boshchiligida elchilar kelgan.  Bunga javoban Muhammad 
Rahimxon  I  Buxoroga Hasan  Murod  otaliq boshchiligida elchilar 
va  savdo  karvonlarini  yuborgan.
Ayni  paytda,  bu  ikki  davlatning  manfaatlari  mintaqaning 
ayrim  hududlarida,  xususan,  Marv  viloyatida  ham  to ‘qnash 
kelgan.  Chunki,  Marv  0 ‘rta  Osiyo  davlatlarini  Eron  bilan  bog‘- 
lovchi  muhim  savdo  yo‘li  ustida joylashgan  edi.  Shuning  uchun 
ham  XIX  asrning  1 -yarmida  bu  ikki  davlat  o‘rtasida  bir  necha 
bor  o‘zaro  urushlar yuz  bergan.  Chunonchi,  Muhammad  Rahim­
xon  I  1822- yilda  Marvni  Buxorodan  qaytarib  olgan.  0 ‘zaro 
urushlarga  qaramay,  savdo  aloqalari  to‘xtab  qolmagan.
1812-  yilda Xivaga Eron va qozoqlaming  0 ‘rta juz xonligidan 
elchilar  kelishgan.  Ular  bilan  davlat  chegaralari  xavfsizligi  va 
savdo-sotiq masalalarida kelishuvga erishilgan.  XIX asr boshlarida 
Xiva  va  Afg‘oniston  o‘rtasida  elchilik  munosabatlari  o‘matilgan. 
Muhammad  Rahimxon  I  hatto  Afg‘onistonda  hokimiyat  uchun 
kurashayotgan  shoh  Mahmudning  ikkinchi  maria  hokimiyat 
tepasiga kelishida yordam ham bergan.  Buning evaziga Afg‘oniston 
Xiva  xonligi  savdogarlariga  Kobul  bozorida  erkin  savdo  qilish 
huquqini  bergan.