ningdek. q o kg kirc h o q te a t r i ,
k in o film lar, harakatli o ‘yin!ar va
boshqa m a s h g 'u l o tl a r zalda o ‘tkaziladi. Yilning issiq kunlarida
m a s h g 'u l o t l a r g u r u h m a y d o n c h a s id a , p e s h a y v o n d a h a m o kt-
ka z ilish i m u m k i n . N u t q o ‘s ti r is h m a s h g 'u l o t l a r i va b o s h q a
m ashg‘u lo tla rd a quyidagi gigiyenik sharoitlarga amal qilish lozim:
y o r u g lik yetarli d arajada b o ‘lishi, stollar, jih ozlar bolalar b o ‘yiga
m os b o klishi kerak. Bolalarning va tarbiyachining doim iy o ‘tira-
digan joyi boMishi, bolalar stol a trofida o ktirishganda tarbiyachini
aniq k o krib turishla ri, bolalar tarbiyachiga, tarbiyachi esa bola-
larga q a r a b o ‘tiris h i kerak. G u r u h x o n a s in in g
havosi d o i m o
yangilanib turish i lozim.
M ash g ‘u l o td a harak atlan u v ch i, m ayda predm etlar, sh u n in g -
dek, loto o ‘yini vaqtida tarq atm a p red m e tla r bilan mashq qilishda,
akvarium dagi baliq n i, qafasdagi q ushni va hokazolarni kuzatishda
bolalar d o ira sh a k lid a o ‘tirishadi, tarbiyachi esa bolalar o ‘rtasida
o ‘tiradi. M a s h g ‘u lot vaqtidagi m u hit estetik talablarga javob berishi
lozim.
9 . M a s h g ‘u lo t natijalarini h isobga o lish .
B o la la r b iiim i
m ash g kulot ja r a y o n in in g o kzida e ’tiborga olib boriladi.
Tarbiyachi
m ash g ‘ulot v a q tid a bola nutqini kuzatib, uning javobini hisobga
olib b o r u v c h i d a fta rg a belgilab q o ‘yadi. A yniqsa, d a s tu r n in g
m urakkab boMimi hisoblangan hikoya qilishga o ‘rgatish b o 'y ic h a
b olalarning javo blarini kundalikka yozib boradi. Bunday hisobga
olib borish tarbiyachi u c h u n kelgusi ish vazifalarini belgilab olishda
yordam beradi.
10. 0 ‘tilgan materíalni boshqa masbg‘ulotlarda yoki boshqa
faoliyatlarda mustahamlash.
Bu talab didaktik prinsiplardan biri—
takrorlash p rin s ip ig a asoslangan. Bu talabga rioya qilish j u d a
m u h im d ir. C h u n k i bolalar n u tq in i rivojlantirish b o ‘yicha olib
boriladigan ish ja ra y o n id a m u ra k k a b aqliy k o ‘nikma
va m alaka-
lar hosil b o kladi. Bolalarga o n a tilini o krgatish boshqa m ash -
gkulotlarda h a m (dastlabki m a te m a tik tasa w u rlarn i shakllantirish,
musiqa, tasviriy faoliyat va hok azo larda) amalga oshiriladi. Bu,
o kz navbatida, bo lan in g turli faoliyatlarini tashkil etishda nutqning
roli katta e ka nligida n dalolat beradi.
Birgina m a s h g ‘ulot orqali h a m m a nutqiy vazifalarni (d astur
talablarini) a m a lg a oshirib bo'lm ay d i. M asalan, maishiy faoliyatga,
tabiat ho d isalarig a, m aishiy-xo'jalik, q o kl m ehnati va tabiatdagi
m eh n a tg a taallu qli s o 'z la r
faqat tabiiy holda, bolalarning shax-
san ishtiroklari ja ra y o n id a g in a (ovqatlanish, yuvinish, kiyinish,
0
‘sim liklami parvarish qilish, tabiatda m e h n a t qilish va hoka-
zolarda) ular lug‘atiga kiritiladi.
M ehnat
va uning turlari (m aishiy-xo'jalik, q o l m ehnati va
tabiatdagi m ehn a t, bolalar lug‘atini boyitishda va nutqiy m unosa-
b a t m a la k a la r in i s h a k l l a n t i r i s h d a aso siy v o s i t a h is o b la n a d i.
M e h n a t ja r a y o n i h a q id a g i t a r b i y a c h i n in g h i k o y a l a r i b o la la r
to m o n id a n lug'atni faol o ‘zlashtirishda, b o g ‘lanishli
n u tq n i rivoj-
lantirishda asosiy roi o‘ynaydi.
0 ‘y in
bo lalar n u tq in in g rivojlanishi va b o y ish ig a y ordam
beruvchi m u h im vosita hisoblanadi. H a r b ir o ‘yin turi alohida
aham iyatga ega. Rolli o ky inlar m a ’lum bir s o h a g a oid sokzlarni
o ‘z la s h tiris h g a , o ‘z fik rin i m u sta q il r a v i s h d a b a y o n e tish ga
o ‘rgatadi. Kasbga taalluqli bo'lgan (shifokor, uy bekasi, tarbiya
c h i, haydovchi, sotuvchi) rolli o ‘yinlar kasbga o id s o ‘zlarning
bola lug‘atiga jadal kirib borishiga h a m d a m a d a n i y so‘zlashish
malakasini egallashiga y o r d a m beradi.
Yasash, qurishga doir o 'yin la r
bolalarning lu g ‘atini o ‘zlash-
tirilishi qiyin b o ‘lgan s o ‘zlar bilan toMdirish va u larni nutqida
faol q o kllashda m uhim aham iyatg a ega. B u n d a y o ‘yinlar orqali
b o lala r narsalar ( p re d m e tla r )n in g
sifatini, o l c h a m i n i , fazoviy
joylashishini (yirik, y o ‘g ‘o n , kalta, o g ‘ir, y u p q a , u z u n , yuqo-
rida, pastda, o ldin d a, o r q a d a , o ‘ngda, c h a p d a va boshqalar)
bilib oladilar va lug‘atlarini boyitadilar.
H arakatli m usiqa
,
sahnalashtirilgan o \yinlar
bo lala rd a ifodali,
m azm un li nutqni, o v ozning t o ‘g ‘ri tem p in i va ohan gin i, t o ‘g‘ri
nafas
olish va chiqarishni, diksiyani sh akllantiradi.
D idaktik o y in la r d a n
bo lalarning t e v a r a k - a t r o f t o ‘g krisidagi
b ilim la rin i, lu g 'atlarin i m u s ta h k a m la s h u c h u n h a m d a nutqiy
m alaka va ko 'nikm alarini (jum la tuzish, s o ‘z shak lini
0
‘zgartirish,
hikoya tuzish va h okazolar) shakllantirishda foydalaniladi.
Tasviriy fa o liya t, bolalar adabiyoti, bayra m tadbirlari
nutqni
rivojlantirishning m u h im vositalaridan h isoblanadi. Bu vositalar
d astu r materialini xotirada u zo q saqlashga y o r d a m beradi, nutq-
ning ifodaliligini t a ’m inlaydi. Tasviriy s a n ’a t bolalarn i k o ‘plab
savollar
berishga und ay d i, o ‘z taassurotlari b ila n o'rtoqlashishga
o ‘rgatadi.
M aishiy fa o liy a t
tarbiyachi to m o n id a n t o ‘g ‘ri tashkil etilsa,
u nutqni t o kg kri rivojlantirishning zaruriy vositasi b o klib qoladi.
T a rb iy a c h i m ais h iy faoliyat ( o v q a t l a n i s h , kiy inish , g im -
nastika, sayr, uxlashga tayyorgarlik va h o k a z o la r) jarayonidagi
tarbiyaga v a q tn i t o kgkri ajratib. t o 'g 'r i rahbarlik qilsa. bola lug'ati
tez boyiydi, s o ‘zlashuv nutqi rivojlanadi. S hunday qilib, „Bolalar
b o g kc h a s i d a t a ’lim -ta rb iy a d a s t u r i “ n in g „ T e v a r a k - a t r o f bilan
ta n i s h t i r i s h , n u t q o ks tir is h “ boM im lari, u la r n in g v azifalarin i
amalga o s h irish d a tarbiyachi bolalar nutqini
rivojlantirishning ju d a
k o kp v o s ita la r id a n fo y d ala n ar e k a n . A gar ushbu v ositalarning
b a rc h a s id a n b ir va q tn in g o ‘z id a b ir b u tu n pedagogik jara y o n
sifatida fo y dalansag in a yaxshi natijaga erishishi m um kin.
Do'stlaringiz bilan baham: 
