Punktuatsiya

«Bog‘langan qo‘shma gaplar»,
«Bog‘lovchisiz qo‘shma gaplar
» yoki qismlari ergashtiruvchi bog‘lovchilar bilan birikishidan 
hosil bo‘lgan gaplar 
«Ergashgan qo‘shma gaplar»
deb nomlangan. 
Qo‘shma gap tadqiqiga oid asarlarda qo‘shma gap qismlarini bog‘lovchi rang-barang til 
vositalari ko‘rsatiladi. Xususan, G‘.Abdurahmonov o‘zbek tilidagi qo‘shma gap qismlarini 
bog‘lovchi vositalarni quyidagi turlarga ajratadi: 
1. Grammatik vositalar
.
Grammatik vositalarga bog‘lovchilar, yuklamalar, ko‘makchilar, 
kelishik qo‘shimchalar kiradi.
2. Leksik-grammatik vositalar
.
Bu turga sifatdosh, ravishdosh, shart, buyruq mayli fe’llari, 
harakat nomi shakllari kiradi.
3. Leksik vositalar.
Leksik vositalarga ayrim so‘zlar, ba’zi kirish bo‘lak va kirish birikmalar 
(ya’ni, umuman, shunga qaramay, demak, shunday qilib kabilar), ayrim kishilik va ko‘rsatish 
olmoshlari (
shu, u, shunday...)
ma’nosi bir-biriga nomuvofiq yoki ma’nodosh so‘zlar, mazmunan 
bir turkumni tashkil etgan so‘zlar va sinonimlar kiradi. Shuningdek, qo‘shma gaplarning 
qurilishida gap bo‘laklarining takrorlanishi, umumiy ikkinchi darajali bo‘laklarning qo‘llanishi 
ham ahamiyatli.
4. Zamon munosabati
.
Qo‘shma gap qismlari kesimining zamon munosabati gapni tuzishda 
muhim o‘rin tutadi.
5. Ohang va o‘rin
. 
Qo‘shma gapni tuzishda gap ohangi va qismlarning o‘rinlashuvi ham 
ahamiyatli hisoblanadi.
7
M.Asqarova ham qo‘shma gap qismlarining «intonatsiya, yordamchi so‘z yoki shu vazifada 
qo‘llanuvchi mustaqil so‘zlar orqali, tartib, so‘z shakllari orqali ifodalanishi»ni qayd etadi.
8
Tilshunos olimlarimiz tomonidan qayd etilgan bu vositalarni quyidagi tartibda 
umumlashtirish mumkin: 
1. Yordamchi so‘zlar.
(Bog‘lovchi va ko‘makchili shakllar, bog‘lovchi vazifasidagi 
yuklamalar). Masalan
: Lekin bu dorilarni icha ko‘rmang, chunki o‘zingizning ham tirikchiligingiz 
bor
. (T.M.)