Punktuatsiya

1. Sodda gap
:
Hammalari kulishdi. 
(O.) 
2. Qo‘shma gap:
U yig‘ladi, men yig‘ladim. 
(O.)
Sodda gaplarda ba’zan uyushiq kesimlar qo‘llanadi. Bunday kesimlar turli harakat, belgi 
kabilarni anglatib kelsa-da, bir predikativ birlikni hosil qiladi. Masalan: 
Bir piyola choyni sovutib 
ichib, keyin aytdilar.
(T.M.)
11. Sodda gap va qo‘shma gap mazmuniy tuzilishi jihatidan farqlanadi. Sodda gap bir 
voqelikni, qo‘shma gap ikki yoki undan ortiq voqelik va ular orasidagi munosabatlarni ifodalaydi. 
111. Sodda gapda ham, qo‘shma gapda ham sintaktik aloqaning ikki turi - tobelanish va 
tenglashish munosabati shakllanadi. Lekin bu sintaktik aloqalar sodda gap va qo‘shma gapda bir-
biridan farqlanadi. 
Sodda gapda tobelanish so‘z birikmasi qismlari orasida, tenglanish uning uyushiq bo‘laklari 
orasida shakllanadi. Qo‘shma gapda esa tobelanish ham, tenglashish ham ikki predikativ qism 
orasidagi munosabatni ko‘rsatishda ishlatiladi. Masalan:
1. Tobelanish munosabati:
 E’tibor qilgan bo‘lsang, shoshilmayapman. 
(T.M.)

2. Tenglanish munosabati:
Biz qulingizmiz-da, aytasiz-u, ketaverasiz. 
(T.M.)
Anglashiladiki, qo‘shma gaplarda tenglashish munosabati predikativ qismlarning teng 
bog‘lovchilar, teng bog‘lovchi vazifasidagi yuklamalar va tenglik ohangi orqali birikkan turida; 
tobelanish qismlarning ergashtiruvchi vositalar orqali birikkan turida ko‘rinadi. 
1Y. Sodda gapning qurilish materiali so‘z va so‘z birikmalari bo‘lsa, qo‘shma gaplar gapga 
teng birliklar asosida hosil qilinadi. Qiyoslang:
1. Sodda gap:
Gulnorning shunikida ekaniga Yo‘lchida hech qanday shubha qolmadi. 
(O.) 
2. Qo‘shma gap:
Xo‘jayinlar bor, malaylar bor. 
(O.) 
5
Abdurahmonov G‘. Qo‘shma gap. - Toshkent. 1957. Shu muallif. Qo‘shma gap sintaksisi asoslari. - Toshkent: 
О‘zFA. 1958; Shu muallif. О‘zbek tili grammatikasi. - Toshkent: О‘qituvchi. 1996; Asqarova M. Hozirgi zamon 
o‘zbek tilida qo‘shma gaplar. - Toshkent: О‘zFA. 1960; Shu muallif. О‘zbek tilida ergashish formalari va ergash 
gaplar. - Toshkent. 1966. 
6
Бердиалиев А. Семантико - сигнификативная парадигматика и синтагматические отношения в 
конструкциях сложноподчинённого предложения узбекского литературного языка // Автореф. дисс..док. 
филол. наук. - Ташкент, 1989; Mahmudov N., Nurmonov A. О‘zbek tilining nazariy grammatikasi. - Toshkent: 
О‘qituvchi, 1995; Nurmonov A., va boshqalar. О‘zbek tilining mazmuniy sintaksisi. - Toshkent: Fan, 1992; 
Sayfullayeva R. Hozirgi o‘zbek tilida qo‘shma gaplarning shakl – funksional talqini. - Toshkent: Fan, 1994. - 57 b; 
Qurbonova M. О‘zbek tilshunosligida shakl - vazifaviy yo‘nalish va sodda gap qurilishining talqini // Filol. fan. d-ri 
... diss. avtoref. - Toshkent, 2001. - 49 b. 

---

37 
Anglashiladiki, an’anaviy sintaktik nazariyalarga ko‘ra qo‘shma gapning qurilish materiali 
sodda gaplar bo‘lib, ularning sintaktik munosabati asosida bir semantik-sintaktik butunlik hosil 
bo‘lgan. Demak, qo‘shma gaplar ikki, uch ba’zan undan ortiq predikativ birliklarning birikuvidan 
tuzilgan murakkab sintaktik butunlik hisoblanadi. Biroq har qanday sodda gaplarning yonma-yon 
qo‘yilishidan qo‘shma gaplar hosil bo‘lavermaydi. Masalan, 
«Quyosh charaqlab turibdi, biroq 
yomg‘ir yog‘mayapti»
gapi qo‘shma gap emas. Chunki bu gapda mantiqiy, mazmuniy muvofiqlik 
yo‘q. Har qanday qo‘shma gapning qismlari grammatik jihatdan bog‘lanishi bilan birga mazmunan 
muvofiq bo‘lishi lozim.
Qo‘shma gaplarning shakllanishida qo‘shma gap qismlarini bog‘lovchi vositalar muhim o‘rin 
tutadi. An’anaviy sintaksisda qo‘shma gap tasnifida asosiy e’tibor qo‘shma gap qismlarini 
bog‘lovchi vositalarga qaratilgan. Shu sababli qo‘shma gaplar